پول مجازی

پول مجازی

    این روزها تب همستر کامبت که یک نوع بازی در تلگرام است بالا گرفته است.  اما این فقط بازی نیست بلکه قرار است به یک منبع درآمد از پول مجازی تبدیل شود از همان نوع که بیت کوین قبلاً شده بود و اکنون هم موفق است.  اما مگر صرفاً با ضربه زدن روی موبایل میشود نمره گرفت و با کسب امتیازات موفق به دریافت سکه مجازی شده محملی برای تراکنش های اقتصادی شد؟  با پول مجازی میشود همان کاری را کرد که با پول واقعی میشود کرد.  بالاتر و مهمتر از آن، بخاطر عدم ثبت تراکنش ها وسیله خوبی برای پولشوئی است.  برق ارزان نسبت به کشورهای دیگر، مشوقی برای خلافکاران سازمان یافته در مصرف بی رویه برق کشور به زیان مصرف کنندگان عادی است.  فقر، بیکاری، تورم، سقوط ارزش ریال و کوهی از مشکلات اجتماعی باعث اقبال گسترده شهروندان عادی بسمت این بازی شده است.  اما پرسش اساسی اینجاست که نه تنها این پول جدید بلکه بیت کوین و سایر انواع پول های مجازی موسوم به "رمزارزها" چگونه ارزش یافته است؟  چه زحمتی کشیده شده یا چه خدماتی یا چه اکتشافاتی شده که ارزش پیدا کرده اند؟  راستش هرقدر کاوش کردیم که رمز این معما را دریابیم کمتر موفق شدیم.  لذا سعی میکنیم گام به گام جلو رویم بلکه نوری بر مسأله بتابد.

    فرض کنید فردا صبح که از خواب برخاستید ناگهان ملاحظه کنید تمام اشیاء آهنی منزل شما به طلا تبدیل شده.  با شعف زیاد خانواده را بیدار میکنید که دعاها مستجاب شده و از بدبختی نجات پیدا کرده اید.  مقداری از قاشق چنگال ها و حتی پیچ و مهره ها را که طلا شده است باخود به مغازه صرافی میبرید که بفروشید.  او با پوزخند کرکره مغازه را نشان میدهد که یک پارچه طلا است.  به مغازه لبنیاتی میروید تا در عوض طلا پنیر برای صبحانه بگیرید، آنجا هم با دست رد مواجه میشوید چه اینکه در سطح شهر اجناس آهنی یکشبه طلا شده.  حتی درپوش فاضلاب شهری مورد علاقه گدایان نیز طلا شده!  اما از آنسو، طلا هم به آهن بدل شده فلزی نایاب شده.  دنیای صنعت و اقتصاد یکشبه با بحرانی عظیم روبرو میشود زیرا پایه صنعت، فولاد است که اکنون حکم کیمیا پیدا کرده و طلا هم که پشتوانه تبادلات اقتصادی بود بی ارزش شده است.

   در اینجا این پرسش پیش میآید که حاکمیت طلا چگونه بوجود آمد؟  برای پاسخ باید به گذشته های بسیار بسیار دور برگردیم به زمانی که مراودات اقتصادی مردم پایاپای بود.  یعنی طبیعی ترین و قابل فهم ترین شکل اقتصاد!   دامدار که گوسفند داشت، پشم آنرا میریسید تحویل قالیباف (نه هر قالیبافی!) میداد و گلیم کوچکی برای خانه دریافت میکرد.  محصولات لبنی را به کشاورز میداد، حبوبات دریافت میکرد و خلاصه همه از کار یکدیگر منتفع شده بدون آنکه صحبتی از پول باشد.  کم کم با آزمون و خطا دریافتند بهتر است کالائی را مرجع قرار دهند که کارها را آسانتر کند.  بازهم آزمون و خطا به فلز طلا رسید. زیرا اولاً کمیاب است و ثانیاً با چیزی میل ترکیبی نداشته از بین نمیرود و ضمناً بطور مصنوعی هم از مواد دیگر قابل استخراج نیست.  هرچند قرنهای مدید کیمیاگران عمر خود را بر سر آن گذاشتند.  البته پیش از اینکه طلا ملاک تبادلات اقتصادی قرار گیرد، این فلز هیچ ارزش مبادلاتی نداشت و تنها کاربرد آن در تزئینات کاخ پادشاهان و معابد یا بصورت ظروف طلا برای آن مکان ها بود.  اگر کسی ظرفی طلا از معبد میدزدید و پیش دامدار میبرد چیزی دریافت نمیکرد زیرا دامدار نمیتوانست با طلا تبادل دیگری انجام دهد جز آنکه فقط آنرا نگهدارد.  متشابهاً در داستان خیالی بالا نیز وضع همین بوده که شما خانه ای پر از طلا داشتید ولی قابل تبادل برای سایر کالاها نبود.  جواهرات و سنگ های قیمتی نیز از همین قسمند که ارزشمندی آنها بخاطر کمیابی و نیز کاربردشان در تزئینات است.  پس گنج واقعی کارِ تولیدی است.

    بنظر میرسد تولید پول مجازی مشابه استخراج طلا از معادن، آن نیز نوعی استخراج باشد که اتفاقاً به عامل این کار اصطلاحاً "ماینر" یعنی معدنکار گفته میشود!  یک برنامه یا الگوریتمی، که از حقیقت آن بی خبریم، در کامپیوتر ریخته اند و افراد با تلاش در حل آن امتیاز کسب میکنند.  بالاخره کار، کار است و مادام که مورد قبول اجماع بزرگی باشد ارزش پیدا میکند هرچند ارزش حقیقی نداشته باشد.  کما اینکه زمانی در هلندِ قرون 17 و 18، تخم گل لاله ارزشی در حد طلا پیدا کرده و در مبادلات بجای وجه رایج بکار میرفت!  حتی همین کاغذهای موسوم به اسکناس که بخاطر حرف حکومت ارزش یافته است، چنانچه ملت فردا به خزانه مراجعه و تقاضای طلای پشتوانه آنرا کند، چیزی دستش را نخواهد گرفت.  بر فرض هم که طلای کافی در برابر اسکناس باشد، طلا نان و آب نمیشود!  یعنی معدن واقعی همانا، کار و تولید ثروت است!

خلاصه آنکه، مادام که ترتیباتی خاص مورد قبول جمعیت باشد، آن ترتیبات کار میکند حتی اگر حقیقتی پشت آن نباشد.  که این ترتیبات درباره هر چیز دیگری هم میتواند صادق باشد.

تلمبه و شکل جدید جهان

تلمبه و شکل جدید جهان

     شاید تعجب آور باشد که بگوئیم با کمی مسامحه، نقشه جدید جهان متأثر از تلمبه است.  همان تلمبه ای که شاید قدیمی ها یادشان باشد لب حوض بود و بچه ها با چه علاقه ای دوست داشتند با زدن تلمبه، آب را از آب انبار بالا کشیده وارد حوض کنند.  اما امروز همه میدانیم که این تلمبه های تنفسی دارای محدودیت است و برای آب زیر عمق 10 متر کار نمیکند که البته ناشی از فشار 1 اتمسفر هوا است.  

    باری، داستان ما از جزیره انگلیس آغاز میشود که روزگاری پر از درخت و جنگل بوده که بتدریج مصرف شده و دیگر چیزی برای سوزاندن باقی نمانده است.  اما خوشبختانه ذغال سنگ به وفور پیدا شده و رگه های آن سطحی و دم دست بود.  بتدریج با تمام شدن رگه های سطحی باید برای استخراج به عمق های پائین تر میرفتند.  اما با توجه به آب و هوای مرطوب جزیره، در اعماق پائین تر با مشکل نفوذ و جمع شدن آب در کف معدن روبرو شده و کار استخراج ناممکن میشد.  لذا تنها چاره ای که بنظر میرسید تلمبه کردن آب به بیرون معدن بود، با چه تلمبه ای؟  با همان تلمبه های تنفسی رایج در زمان خودش.  همانطور که ذکر شد، این تلمبه ها که در سطح زمین بود نمیتوانست برای آب در اعماق زیر 9 یا 10 متر کاربردی داشته باشد.  و این به معنی دست شستن از استخراج رگه های عمقی بود.  پس چه باید کرد؟

   اینجاست که بمصداق ضرب المثل معروف؛ احتیاج مادر اختراع است، باید تدبیری اندیشید و کاری کرد که استخراج با وقفه روبرو نشود.  استفاده از نیروی بُخار کلید حل مشکل بود.  این موضوع به نیمه دوم قرن 17 برمیگردد که مهندسی بنام توماس سیوِری تلمبه ای اختراع کرد که آب را با فشار بخار از کف معدن به بالا فرستاده و حکم جد اعلای پمپ های شناور امروزی را داشت.  اما مصرف ذغال سنگ آن برای تولید بخار زیاد بود و فرستادن بخار به مخزن و متعاقباً سرمایش آن برای تولید خلاء نسبی کار پر زحمتی بود.  لذا اصلاحاتی روی این دستگاه صورت گرفت که میتوانست علاوه بر نقش تلمبه، کارهای مکانیکی دیگر نیز انجام دهد و بتدریج در انگلیس و سایر کشورهای اروپائی رایج گردید.  اما اصلاح اساسی که انقلابی در فن آوری محسوب میشد بدست جیمز وات اسکاتلندی در حوالی 1765 انجام شد و ماشین بخار امروزی متولد گردید.  

   بلافاصله کاربردهای زیادی برای ماشین بخار وات پیدا شد و موجب حرکت عظیمی در صنعت اروپا گردید.  از آن پس کشتی ها و لوکوموتیوهای راه آهن با نیروی بخار بحرکت درآمدند.  این پیشرفت در انگلیس بویژه برای صنعت نساجی بسیار ثمر بخش بود چه اینکه ناگهان کارگاه های دستی یا نیمه صنعتی پارچه بافی جانی تازه یافته شروع به تولید انبوه کردند.  این ایام موسوم است به "انقلاب صنعتی" که عمدتاً مدیون ماشین بخار وات میباشد و شروع آن طبعاً از انگلستان بود.  مصنوعات صنعتی که قبلاً دستی بود اکنون بطور انبوه و ارزان تولید میشد.  از جمله، منسوجات که قبلاً باندازه مصرف داخلی بود ناگهان رشد بیسابقه ای یافته و همراه سایر تولیدات صنعتی روی دست تولید کننده میماند.  با این اضافه تولید چه باید کرد؟  آیا باید به تولید دستی گذشته بازگشت؟  خیر، بازگشت به گذشته میسر نیست.  آیا باید کالاها مرتباً روی هم انبار شده و برای سرمایه خوابیده زیان داد؟  این نیز با اصول اقتصادی جور در نمیآید.  پس چه باید کرد؟  باید بفکر صادرات و فروش تولید مازاد بود.  حرکت بسمت قطب های جدید مصرف فقط از راه های آبی میسر بود که اتفاقاً مؤثر ترین راه نیز محسوب میشد.  

    از اقبال خوش، راه های دریائی در سرتاسر کره زمین تا آن زمان کشف و شناخته شده بود.  آمریکا در 1493 کشف شد، راه دریائی هند در 1498 توسط واسکو دوگامای پرتقالی گشوده شد.  برزیل در 1500 کشف شد ولی عجیبترین و بزرگترین ماجراجوئی جهان در 1519 و از اسپانیا آغاز شد.  در این سال ماژلان با ناوگانی متشکل از 5 کشتی جنگی متشکل از 265 دریانورد رو بسمت غرب عازم جزایر ادویه شد.  عاقبت پس از دور زدن کره زمین و بعد 3 سال پر مشقت، از سمت شرق، در حالی که از این ناوگان محتشم فقط یک کشتی فرسوده با 18 خدمه تشنه و نیمه جان باقیمانده بود توانست به میهن بازگردد.  بار کشتی مملو از ادویه قیمتی بود اما به چه هزینه ای؟   ماژلان در این سفر حماسی در بین راه توسط بومیان فیلیپین کشته و خورده شد.  بقیه کشتی ها و باقی افراد یا غرق یا در سوانح مختلف کشته و ناپدید شدند.  شرح این سفر افسانه ای که از هر ماجرای دیگری عجیبتر است بسیار آموزنده است.  آموزنده که چگونه اراده آهنین یک نفر راهی را گشود که هرگز احدی جرئت گام گذاشتن در آن عرصه  ناشناخته و خوفناک را نداشت.  تاریخ همواره مدیون افرادیست که حاضرند خطر کرده، هزینه بدهند و حتی جان خود را پای آن فدا کنند.  شاید مواد لازم برای نیل به هر دستاورد عظیم فقط همین 2 چیز باشد: اراده و غلبه بر ترس.  که از قدیم گفته اند: مهتری گر بکام شیر در است/ شو خطر کن زکام شیر بجوی.  باری، تا قرن هجدهم که مورد نظر ماست اکثر راه های دریائی و نواحی مهم آن کشف و گشوده شده بود.  اکنون برای اولین کشور انقلاب صنعتی، یعنی انگلیس، فقط کافی بود که امتعه اضافه بر تولید را بار کرده بسوی مراکز احتمالی مصرف، عمدتاً واقع در شرق، راهی کند.  طبعاً سایر دول اروپائی نیز بتدریج همین رویه را دنبال کردند.

     اما مراودات عمده تجاری بدون گشودن درهای سیاسی بین دول میسر نیست و اینجاست که تلاش برای مجاب کردن کشورها برای چنین مبادلاتی به موضوعی مهم بنام استعمار منجر گردید.  بسیاری از کشورها، درعوضِ مصنوعات وارداتی چیزی جز مواد خام برای عرضه نداشتند.  گاهی هم امپراطور کشوری مانند چین، پای را در یک کفش کرده در برهه ای نه چیزی گرفت و نه چیزی داد.  البته بعداً با ترفندی که به جنگ تریاک موسوم شد بالاخره اضافه تولید راه خود را بسوی مصرف پیدا کرد.  مبادله اقتصادی نیازمند پایگاه و انبار روی خشکی است و چنین شد که بخش هائی از نواحی ماوراء بحار مستعمره کشور مبداء شد. این گونه بود که جزیره انگلیس به بریتانیای کبیر تبدیل شد.  شگفتا که چگونه یک احتیاج ساده برای تلمبه کردن آب به چنین نتایجی رسیده نقشه جهان را تغییر داد!  استعمار فرهنگ خود را نیز بطور طبیعی با خود همراه آورده بطوریکه محاوره به زبان انگلیسی در مستعمرات آنرا به زبان رسمی یا اداری آنها بدل کرد.  در حاشیه مبادلات اقتصادی و سیاسی، فرهنگ کشورها نیز خواه ناخواه متحول شده و به برخی اصلاحات مثبت در زمینه کشورداری منجر گردید.  اما استعمار ذاتاً با مقوله پیشرفت در کشور مستعمره سر سازگاری ندارد چه اینکه مستعمره را باید همچنان نیازمند توجه استعمارگر نگاه داشت.  مهمترین شریک و یاور استعمار همانا ارباب دیانت هستند که نفع مشترک هردو در عقب نگاهداشتن جامعه است.  که اگر استعمار هم دست بردارد اینان دست بردار نیستند.  آیا جامعه از خود اختیاری دارد؟  آیا امیدی به تغییر هست؟

    آنچه جوامع عقب مانده را ناچار از تبعیت میکند مجموعه چیزهائیست که به آن ایدئولوژی میگوئیم.  اصولاً آنچه که خود، عامل عقب ماندگی بوده و هست همانا نفس ایدئولوژی است که دور باطلی را بوجود آورده است.  همه چیز را تقصیر استعمار نگذاریم.  نوع تفکرات در شرق، بویژه خاورمیانه، چنان است که بجای اینکه انسان را آزاد و مختار بر کار خویش بداند از او یک "بنده" ساخته است که کاری جز اطاعت نداشته باشد.  در تئوری، این اطاعت از ذات الهی است اما درواقع امر و در عمل چیزی جز اظهار بندگی و خضوع در برابر نمایندگان خدا و حرف شنوی از آنها که خود را فعال مایشاء میدانند نیست.  این طرز نگرش سنخیتی با آگاهی و اندیشه مستقل نداشته منشاء هیچ پیشرفتی نبوده و نمیتواند باشد.  بلکه صاحب آنرا به ابزاری در دست صاحبان زر و زور و نمایندگان خود خوانده آسمان بدل میکند.  فراموش نشود که ترقی غرب فقط صنعت و مثلاً ساخت تلمبه نبوده است بلکه، مهمتر از آن، ناشی از وجود فلاسفه ای بوده که طرز نگاه مردم را از آن شیوه بندگی و اطاعت کورکورانه بسمت آزادی در اندیشه و آزادی در افعال سوق داده اند.  ضمناً از حق نباید گذشت که مُد طبیعی مغز انسان مایل به سکون و تنبلی است زیرا تفکر و استدلال نیازمند صرف انرژی بوده و کاریست پر زحمت.  نقش حکما و نخبگان همانا باید تشویق مردم به ورزش فکری و اهتمام در تفکر مستقل باشد.  خوشبختانه امروز با معجزه ای که در ارتباطات روی داده چنان شده که فرد فرد مردم را قادر ساخته بکمک قوطی سحرآمیزی در آنِ واحد هم با یکدیگر و هم با مجموعه آگاهی جهانی در ارتباط باشند. لذا این داستان و موضوع اطاعت کورکورانه در حال تغییر است.  بی جهت نیست که مستبد و شرکای او تمام تلاش خود را در اختناق و مسدود کردن فضای آزاد رسانه ای بکار میبرند تا جلوی نشر آگاهی را بگیرند که البته سودی نخواهد داشت.  لذا در پاسخ به این سوأل در قبال مختار بودن جامعه باید گفت که با تصمیمی که اجتماع از یکسو برای خلاصی از حاکمیت جهل و جنون و از سوی دیگر برای استیفای حقوق طبیعی خود گرفته است، خود نشانه ای از امیدواری برای شکستن دور باطل است.  

   برای داوری درباره هر ایدئولوژی و مفید یا مضر بودن آن بایستی بجای نگاه به الفاظ زیبا به نتایج عملی حاصل از آن پرداخته شود.  در هر نوع ایدئولوژی متصلب، بویژه نوع دینی آن، فرض بر اینست که همه اطلاعات عالم در مشتی الفاظ ارائه شده و پاسخ همه سوألات از اول داده شده است.  محلی نه برای سوأل و نه برای کنجکاویست.  فرد با چنین بینشی، دُگم بار آمده و از هر گونه استقلال فکر بی بهره است.  سازندگی و پیشرفت در محیطی امکانپذیر است که کنجکاوی میسر بوده و فضائی آزاد برای پرسش و پاسخ باشد.  از هنگامی که کشور در اشغال غاصبین تاریک اندیش درآمده هر حرکتی، هرچند کوچک، بصورت امری محال درآمده و هرگونه پرسشگری با جنایتی تازه پاسخ میگیرد.  نظامی را که از آدمکشی ابائی نداشته و پاسخگو نباشد با چه میتوان مقایسه کرد؟ خوی حیوانی؟ خیر، زیرا حتی عقرب که جرارترین حیوان است از زهر آن نوعی دارو برای درمان تهیه شده و فایده ای از آن متصور است.  با لجن؟ خیر، زیرا برخی امراض جلدی با لجن درمان شده و آن نیز دستکم فایده ای دارد.  چنین نظامی شرّ مجسم است و مطلقاً فایده ای از آن مترتب نبوده بدیلی برای خود ندارد.  شاید این نتیجه با "مطلق گرائی" مذکور در قبل در تضاد باشد.  اما هرچه باشد برای هر قاعده ممکنست استثنائی باشد.  شاید اگر و فقط اگر تنها یک فایده غیر مستقیم بتوان از آن متصور بود همانا روشن شدن اذهان عامّه سنت گرا باشد بملاحظه مشاهده ارتکاب اعمال شریرانه که زیر پوشش دین که از مدعیان آن دیده اند.   به مصداق آنکه از لقمان پرسیدند ادب از که آموختی گفت از بی ادبان!  

خلاصه آنکه، دیدیم که چگونه احتیاج مادر اختراع است و از برآورده ساختن یک نیاز پیش پا افتاده مثل تلمبه چگونه صنعت بُخار زائیده شد و انقلاب صنعتی و پیامدهای آنرا بدنبال داشت.  از هر ابتکار ساده ای شاخه هائی می روید که بطور غیرمنتظره نتایجی شگفت آور در سایر عرصه ها به بار میآورد.  بروز هر مشکل ما را بفکر وادار کرده بجستجوی راه حل وامیدارد.  بعلاوه نشان داده شد بعد هر راه حلی بلافاصله باید بفکر اصلاح و افزایش کارائی بیشتر بود.  همین توصیه متشابهاً درباره اندیشه ها و ایده ها صادق است که اگر اندیشه ها راکد و ایستا باشند بزودی کارکرد خود را از دست داده بمثابه آب راکدی خواهد بود که گندآب خواهد شد.  خصلت ایدئولوژی عموماً رکود و جمود است و شاید اگر در زمان پیدایش خود فایده ای داشته در طی زمان آنرا از دست میدهد.  در شکل نوین جهانِ امروز شاید نیازی به مستعمره هم نباشد چه اینکه حکومت های ایدئولوژیک ابله همان سود رسانی را کماکان دارند.  در حالیکه در توّهم قدرت، مردمِ خود را در داخل قصابی میکنند، اجازه میدهند کشورهای خارج، کوچک و بزرگ، منصفانه منابع کشور را رایگان بین خود تقسیم کنند.  آیا از این بهتر هم میشود؟ 

اقتصاد و ایدئولوژی

اقتصاد و ایدئولوژی

    اگر در مسافرت های هوائی دقت کرده باشید، متوجه شده اید که در اولین دستورات ایمنی کابین امر شده است که در صورت بروز اختلال در فشار هوای کابین مسافر لازمست از ماسک های اکسیژن اضطراری که از بالا میافتد، اول ماسک خودش را بزند و بعد برای کودک یا مسافر ناتوان بغل دستی خود اقدام کند.  با اینکه خودخواهانه بنظر میرسد ولی کاملاً درست و منطقی است.  زیرا تا خود سالم نباشی نمیتوانی به همسایه خود کمک کنی.

   منطق فوق چیز غریبی نیست و در سایر مواردی که کشوری بخواهد به دیگران کمک کند، ابتدا به شهروندان خود کمک میکند و سپس سایرین.  این در حالیست که در کشور ما، مانند بسیاری چیزها، برعکس عمل میشود.  مثلاً اگر سوخت نایاب یا گران میشود مهم نیست بلکه باید اول به داد گروه های طرفدار خودمان که در همسایگی هستند رسیدگی شود.  در مورد مسکن و غذا و دارو و واکسن نیز متشابهاً همینگونه رفتار میشود و صاحبان اصلی کشور اهمیتی درجه دو دارند.  البته رسم جوانمردی ایجاب میکند از ناتوانان هر جا که هستند دستگیری شود ولی بشرطی که فراهم کنندگان این کمک خود در رنج و مضیقه نباشند و هرگونه بذل و بخشش با رضایت آنان باشد.  ضمن اینکه در این مورد خاص میدانیم دریافت کنندگان این هدایا شهروندان معمولی نیستند بلکه مجریانی خاص هستند که در قبال کارهائی خاص این بخشش را از کیسه ملت دریافت میدارند!  رسم جوانمردانه ای در کار نیست.

   بطور کلی چه چیزی سبب میشود که خلاف قاعده طبیعی عمل کرده و بجای رسیدگی به وضع هموطنان در صدد آباد کردن مزرعه بیگانگان باشیم؟  نکته اصلی در وجود ثروت زحمت نکشیده است.  نفت ماده سیاه رنگی است که به بالا جوشیده و کشورهای صنعتی آنرا روی دست میبرند.  بعلاوه، تمامی فرایند آن از استخراج گرفته تا پالایش و توزیع و صادرات همه در انحصار حکومت است.  ملت خبر ندارد و نمیداند که ثروت زیرزمینی او چگونه مصرف میشود.  گهگاه خبرهائی از سوء استفاده های نجومی دست اندرکاران آن بگوش میرسد که بعد مدتی خود بخود فراموش میشود.  اگر ثروت کشور حقیقتاً ناشی از کار واقعی شهروندان میبود و با تلاش فرد فرد آنها مرتبط میبود، در آن صورت زدن چوب حراج بر ثروت های زیرزمینی برای دست اندرکاران بسیار سخت بوده و بسادگی قادر به نقد کردن آن در بازار سیاه نبوده نمیتوانستند بهر مصرفی بخواهند برسانند.  مثلاً اگر ثروت کشور از محل تولید فرش میبود، بافندگان و افراد دخیل در این صنعت به هیچ وجه حاضر نمیشدند که دسترنج خود را به رایگان در اختیار حکومت و گروه های نیابتی او قرار دهند.  یا اگر درآمد اصلی کشور از راه کشاورزی میبود، کشاورز حاضر نمیشد برای تأمین گروه های بیگانه، خود و زن و فرزند خود را در گرسنگی نگاه دارد.  

   فقط در یک نظام ایدئولوژیک ممکن است که ثروت های زیرزمینی که در انحصار حکومت است، بدون اطلاع و موافقت مردم  بی سرو صدا خرج هوی و هوس دست اندرکاران شود.  سالها پیش صنعت نفت ایران ملی اعلام گردید تا منافع آن فقط برای ملت باشد و نه در کنترل شرکت های خصوصی که احیاناً مفسده ای صورت گیرد.  اما تاریخ چنان رقم خورد که اکنون این ایده دقیقاً به ضد خود بدل شد.  اگر مبتکران ملی سازی صنعت نفت میدانستند که روزی نظامی دینی بر سر کار خواهد آمد شاید در اقدام خود تردید میکردند.  گو اینکه سایر صنایع غیر نفتی و کارخانجات و مؤسسات پر بازده خصوصی نیز پس از روی کار آمدن نظام اسلامی مصادره شده و سود آنها به ابزاری برای تأمین نهاد های نیابتی خود خوانده تبدیل گردید.  از اینرو برخی آرزو میکنند ایکاش اصلاً نفتی نمیداشتیم که چنین مایه نکبت و بدبختی ملت و رونق بساط استبداد شود.  

   ایدئولوژی دینی باعث اختلال در سازوکارهای ذهنی و اموری میشود که با استدلال سروکار دارد.  چنانکه اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان، برای خوش آمد طوایف پشتون آب را بر بلوچستان ایران میبندد و بخشی از کشور را از آب محروم میسازد.  اما در دایره روشنفکران ایرانی آب از آب تکان نمیخورد، تو گوئی آنچه اهمیت دارد فقط واقعه ای در هزار و چند صد سال پیش در بسته شدن آب بر لشکر امام سوم شیعیان بوده که بسته بودن آب نیز از نظر تاریخی خود محل تردید است.  بهر حال آنچه از دیدگاه سنتی حاکم بر کشور اهمیت دارد رونق تکایا است که هر ساله در این ایام افزون تر میشود و نه توجه به موضوع کم آبی که بر بخش بزرگی از مردم کشور میگذرد.  بالاخره هرچه باشد از صدقه سر این مراسم است که نظام را استمرار و قوام میبخشد.  

   این اختلال ذهنی بقدری شدید است که حتی مسائل بدیهی را نیز تحت الشعاع قرار میدهد.  اخبار، حاکی از آنست که نهاد های مذهبی حاکم بر دانشکده پزشکی در یکی از شهرستانها هشدار داده که بخش های icu و ccu قبله را رعایت کنند.  اما اینکه این بخش ها چکار میکنند و چگونه کار میکنند و چه نیازهائی دارند اصلاً مهم نیست.  کم نیستند افرادی که هنوز برای رو بقبله خوابیدن هزار و یک نظریه در آستین دارند.  حداکثر دستاورد نظام دینی همین است اگر بدتر از این نباشد.  کما اینکه در بحران اخیر کرونا و تأمین واکسن بدتر از این بود و همه دانستند که چگونه مسأله اصلی همانا کسب ثروت بادآورد است حتی اگر با بخطر انداختن جان بیماران و سلامت جامعه باشد.

   چین کمونیست دوران مائو، سالهای سال بر طبل ستیز با آمریکا کوبید و برای خرسندی عوام پروپاگان مبارزه ضد امپریالیستی راه انداخت اما به هیچ جا نرسید و در انزوا فرورفت.  تنها پس از مرگ او و روی کار آمدن آدمهای خرمندتر بود که راه چاره را یافتند.  طُرفه اینکه این کار بکمک خود آمریکا صورت گرفت.  در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 میلادی نگارنده این سطور خود شاهد بوده که چگونه چین کمونیست سیل دانشجویان نخبه خود را برای کسب دانش روز و یادگیری تکنولوژی در همه عرصه ها بسوی دانشگاه های آمریکا سرازیر ساخت.  رهبران متعادل به درستی دریافتند که راه سرفرازی از مسیر سخت اقتصاد میگذرد و نه شعار های زنده باد و مرده باد.  نتایج این تغییر سیاست بخوبی در جایگاه جهانی چین امروز دیده میشود.  

   اما در آنسوی طیف، نظام دینی حاکم بر ایران با ابطال پروژه هائی که میتوانست به نفع کشور باشد در عوض در صدد عقد قرار دادهای بلند مدت با برادران چینی برآمده و در کنار آن میخواهد آموزش های دست چندم را از آنان فرا گیرد.  توگوئی وابستگی به شرق مباح است و از سرنوشت قراردادهای مشابه چین با سایر کشورها خبر ندارند.  حال آنکه سرافرازی این قدرت های نوظهور در وابسته نگاهداشتن کشورهای تابعه است و دیده میشود که غالب روشنفکران چپ چگونه از این روند معیوب حمایت میکنند.  

   رابطه ایدئولوژی دینی با اقتصاد در ساده ترین شکل خود بصورت عبارت طلائی زیر است: "فقر را رایج کن و حکومت کن".  شاید این عبارت یکی از خویشاوندان عبارتی است که استعمار گران قرون 18 و 19 میلادی استفاده میکردند به این مضمون: "تفرقه بیانداز و حکومت کن".  البته ممکنست عبارت اولی بطور ضمنی معنای عبارت دومی را هم در بطن خود داشته باشد.  در یک کلام، حاکمیت دینی بدین نتیجه رسیده است که بهترین ابزار حکومت و استمرار آن همانا در فقر نگاهداشتن توده هاست.  تعجبی ندارد که بارها نظیر این توصیه از حاکمیت شنیده شده که ملت باید لنگ ببندد و نان خشک بخورد.  دلیل آن نیز واضح است زیرا توده های مرفه سیاست حاکم را زیر سوأل میبرند و خواستار اصلاح روش ها و مشارکت در اداره امور هستند.  بی جهت نیست که در نبود مشارکت مردم، اختلاس ها و دزدی ها در دایره دست اندرکاران خودی نجومی شده ولی البته برای اینکه به اساس دین صدمه ای نرسد دست آفتابه دزدها قطع میشود.  

   سالهای سال به بهانه دفاع از حرم و محافظت از آرامگاه فلان معصوم، عده ای به کشوری خارجی اعزام شده اند تا در ظاهر از قبور محافظت کنند، اما در باطن برای دفاع از سیاست های سرکوبگرانه حاکم آن دیار.  این در حالیست که دروس تعلیمات دینی دوران دبستان ما حاکی از این بوده که حین حمله ابرهه حبشی به مکه به نیت تخریب کعبه، عبدالمطلب کلید دار کعبه را میبینند سراسیمه بدنبال جمع آوری شتران خود است.  میپرسند تو که متولی خانه خدا هستی چه وقت اینست که بفکر جمع کردن و حفظ شتران خود باشی.  گفت من خداوند اموال خود هستم و نگران امنیت آنها و آن خانه را نیز خداوندیست که او باید خود نگهدارش باشد.  و باقی داستان که همه میدانند.  تضاد در آموزه ها موج میزند و طبعاً صلاح نیست پرسش و پاسخی باشد.

   گاهی استنباط برخی مردم از شنیدن چنین عباراتی ممکنست اینگونه باشد که ایمان آنها زیر سوأل میرود یا تصور کنند که با اهل ایمان مخالفتی میشود، حال آنکه چنین نیست.  اتفاقاً اگر شائبه ای وجود داشته باشد از سوی کسانی دامن زده میشود که با بحث آزاد و روشنگری مخالفند و کوشندگان این راه را مخالف ایمان مردم جلوه میدهند.  عقل نه تنها مخالفتی با ایمان قلبی مردم ندارد بلکه به آن احترام هم میگذارد.  ایمانی که زیانی برای غیر نداشته باشد. مشکل زمانی خواهد بود که دورانی فرا رسد که ارزش افراد به ایمان ظاهری آنها سنجیده شود. در چنین شرایطی، طرز پوشش لباس و حجم موی صورت و ضخامت پینه پیشانی ملاک آدمیت تلقی میگردد.  در اینگونه نظام های دینی، در پوشش ایمان، ریاکاران میداندار سیاست کشور شده و در فرایندی یکسویه فسادی عظیم بوجود میآورند.  زیان کسان از پی سود خویش بجویند و دین اندر آرند پیش.  چنین ایمانی هست که زیانبار است و نتایج آنرا طی این چهار دهه اخیر شاهد بوده ایم.  

   مردم امروز، اوضاع بحرانی افغانستان در پی تسخیر آن بدست طالبان را میبینند و از اینکه چگونه زن و بچه مردم را به غنیمت گرفته آنها را کتک میزنند بسیار ناراحت شده خونشان بجوش میآید.  اما غافل از این هستند که همین نظام فکری که طالبان پرچمدار آن هستند حدود 1400 سال پیش همین معامله بلکه بسیار فجیع تر از آنرا با نیاکان ما کردند.  مردان را از دم تیغ گذرانده و اموال بازماندگان همراه با زنان و بچه ها به غنیمت گرفته شدند.  هرچند گذر زمان خاک فراموشی بر این وقایع پاشیده، اما واقعیت تاریخی غیر قابل کتمان است.  امروز نیز رفتار طالبان مشابه همان دوران است و به راستی خود را مجری همان رفتار میدانند.  با این تفاوت که شاید اندکی ملاحظه زمانه را کرده فعلاً نیات واقعی خود را کمی معوق گذارده اند.  

   اما آیا طالبان حقیقتاً آدمهای بالفطره بدی هستند؟  بعید است چنین باشد.  چیزی که باعث شده اینگونه وحشی شوند همانا سماجت آنان در اتصال به آموزه های اصیل اسلام است.  آنان برخلاف برادرانشان در نظام مستقر در ایران اهل دروغ نیستند و دین را وسیله ثروت اندوزی قرار نداده یا دستکم فعلاً چنین برنامه ای ندارند.  لذا در صداقت آنها در پیروی کامل از آموزه های اسلام نمیتوان شکی داشت.  اینکه مانند برادران داعش و القاعده و امثالهم بخود حق میدهند تا غیر مسلمان را بقتل رسانده، اموال و زن و بچه مقتول را حق و غنیمت خود بدانند از سر طمع ورزی نبوده بلکه از نص دستورات اسلام تبعیت میکنند.

    از راه های مهم کاروان های تجاری در روزگاران قدیم که شرق را به غرب متصل میکرده، یکی راهی بوده که از کناره جنوبی شبه جزیره عربستان عبور کرده و سپس با عبور از کناره غربی جائی که مکه و شهرهای مهم وجود دارد خود را به شامات و آنسوی آسیا میرسانده است.  ممر درآمد و گذران اهالی این نواحی خشک عمدتاً متکی بر شتر و خرما بوده که زندگی را بسیار سخت میکرده است.  اما عواید دیگری هم از محل عبور کاروان های تجاری بوده است که هرگاه فشار گرسنگی بی حد میشد چاره ای جز حمله به این کاروانها و گرفتن غنیمت، در  صورت پیروزی بر محافظین، نداشتند.  تجارت در آن روزگاران از جمله مشاغل پر خطر بود که وصف آنرا در حکایات سعدی دیده ایم.  بنابراین شیوه غنیمت یکی از شیوه های مرسوم تا پیش از ظهور اسلام بوده است.  

   با طلوع اسلام و عدم تمایل اولیه اعراب به آوردن اسلام از طریق دعوت مسالمت جویانه، چاره ای جز لشکر کشی برای ترویج دین باقی نماند.  اما لشکر کشی، چه دیروز و چه امروز، بدون تأمین مالی سربازان و دادن وعده و وعید به آنان میسر نیست.  لذا برای تشویق افراد برای پیوستن به لشکر اسلام چاره ای جز دادن این وعده نیست که در صورت حمله و  پیروزی بر کاروانهای تجاری، اموال آنها تاراج و بنام غنایم بین سربازان تقسیم شود.  طبعاً بسیاری از گروندگان دچار تردید شده و برای مقابله با همشهریان خود در محظور اخلاقی قرار میگیرند.  لذا بهترین توجیه برای رفع تردیدها شاید این بوده که این کاروان ها و اموال آن متعلق به غیر خودی ها یعنی کفار است و نه تنها مال آنها بلکه خونشان نیز مباح است.  اگر زنان و بچه هائی هم با آنان باشد مانند سایر اموال غنیمت محسوب شده و بین مجاهدین تقسیم خواهد شد.  برای تشجیع بیشتر و زدودن ترس از کشته شدن، به آنها گفته شد که اگر هم کشته شوند یکسره راهی بهشت خواهند شد و تا ابد در آنجا بسر خواهند برد.  چنین مردانی طبعاً چیزی برای از دست دادن ندارند و بازی آنها برد برد است.

   این شیوه غیر انسانی پس از استقرار نسبی اسلام و حاکمیت آن میتوانست ملغی اعلام شود.  متأسفانه اینگونه نشد بلکه چون از لحاظ اقتصادی بسیار وسوسه انگیز و سودمند بود تئوریزه شده و بعنوان رسمی شرعی باقی ماند.  غیر از غنائم، جزیه و خراج نیز از نامسلمانان گرفته میشد و بویژه جزیه بعنوان مالیات سرانه از همه اخذ میشد مگر اینکه شخص اسلام آورد.  تنگنای معیشتی باعث میشد بسیاری برای فرار از فشار مالیاتی اسلام آورند بطوریکه در زمان یکی از خلفا طوری شد که در باج و خراج خراسان نقصان شدیدی روی داد.  در پاسخ خلیفه که علت را جویا شد بعرض رساندند که مردم همه مسلمان شده اند و جزیه دهنده وجود ندارد.  خلیفه فریاد میزند بیجا مسلمان شده اند بروید و همچنان بستانید.  بار دیگر این نشان دهنده همین واقعیت است که هدف اصلی جمع ثروت و تحکیم قدرت است.  باقی بهانه است.  حتی اگر این مالیات ها صرف آبادانی بلاد مفتوحه میشد حرفی نبود، حال آنکه عمدتاً خرج عیش و عشرت دربار خلفا میشد.

    برای استمرار قدرت و به بیانی برای تداوم در جمع آوری ثروت مردم، بهترین و مؤثرترین وسیله همانا استفاده از ایدئولوژی دینی است.  بدین ترتیب مردم از نژادها و سرزمین های گوناگون با رضایت خودشان و بدون اتکا به خشونت، تأمین کننده ثروت مورد تقاضای حاکمیت دینی خواهند بود.  در این رابطه، محوریت دین نقشی اساسی را بازی میکند که مردمان را در اجرای وظایف باصطلاح شرعی همداستان و همراستا میکند.  در تاریخ ایران، مکرر وقایعی روی داده حاکی از درجه مغز شوئی مردمان و بی تفاوتی آنان در ارتباط با میهن دوستی و حفظ شرافت ملی.  مثلاً امثال ابومسلم خراسانی و یا یعقوب لیث صفار هنگامی که بسادگی میتوانستند خود و کشور را از سلطه خلفای بیگانه رها سازند متاسفانه توده لشکریان تحت تأثیر قداست موهوم خلفا و مسائلی که در ذهن آنان حک شده بود از حمایت سرداران خود سر باز زدند.  چنان شد که تا امروز هنوز که هنوز است برای بسیاری از مؤمنین مفاهیمی مثل میهن دوستی، افتخارات ملی، قهرمانان ملی و آنچه با ملیت پیوند خورده بیگانه است.  متعصب ترین اینان، بطور کلی با هر آنچه نشانه تمدن است سر ستیز دارند.  نمونه اقداماتشان را در بامیان، موصل، شام، و سایر جاهائی که طالبان و داعش حضور داشته اند دیده ایم.  

   بنابراین، این قصاوت قلب و بیرحمی و بی خردی که از طالبان و امثال آنان دیده میشود نبایستی صرفاً بحساب گناه آنان گذاشته شود.  اینان مردمانی ساده و بی دانش هستند که به اصول اولیه اسلام مؤمن بوده و خود را ناچار از پیروی مو به مو از سنت اسلام میدانند.  دقیقاً همان رویه ای که در صدر اسلام جاری بوده و بعداً ادامه یافت.  ایدئولوژی چه نوع دینی و چه نوع غیر دینی آن، انسان را از محتوای انسانی خود تهی میسازد یعنی زایل شدن همان انسانیت طبیعی که با آن زاده شده ایم.  میگویند انسان را به سطح حیوانی نزول میدهد حال آنکه این گفته دقیق نیست.  چه اینکه با اطلاعاتی که امروزه از دنیای حیوانات کسب کرده ایم و مشاهده احساسات رقیقی که حیوانات دارند جایگاه چنین انسانی از مقام حیوانی هم پائینتر است.  واقعیت اینست که انسان بکلی چیز دیگری میشود که وحشی گری منتسب به حیوان پیش آن هیچ است.  

   رابطه ایدئولوژی با اقتصاد در مسیحیت قرون وسطی نیز جالب توجه است.  کمبود بودجه برای جبران مخارج سنگین تشکیلات دربار پاپ، نظام دینی را وادار ساخت تا برای جبران کمبودها بهشت موعود را پیش فروش کرده و متقاضیان مؤمن را در رستگاری اُخروی مطمئن سازد.  این کار با گرفتن پول و دادن شهادت نامه هائی با امضاء پاپ که جای آنها را در بهشت تضمین میکرد انجام میافت.  این شیوه و امثال ثروت اندوزی های دیگری که در محیط روحانی و به بهانه امور الهی انجام میشد باعث بوجود آمدن پروتستانیزم و آغاز اصلاح دینی گردید.  جان کلام اینجاست که ایدئولوژی دینی برای استمرار و دوام خود نیازمند قدرت است که جز با کسب ثروت میسر نمیشود.  سخنرانی ها و موعظه ها همگی فقط  وسیله اند.

   نظام دینی در سرزمین ما نیز متشابهاً برمبنای پول است.  بطوریکه اخیراً از یکی از دیپلمات های خارجی مقیم تهران شنیده شده است که ایران امروز آزاد ترین کشور دنیاست!  گفته ای که بنحوی پاردوکسیکال درست مینماید.  واقعیت اینست که در نظامی که معیار همه چیز، پول است هر کاری شدنیست و مانعی وجود ندارد که نتوان از آن عبور کرد.  فقط یک شرط دارد و آن اینکه پول لازم را برای دور زدن قوانینی که فقط روی کاغذ هستند تأمین کنید.  اختلاس های نجومی و دزدی ها که با کمک "رانت" و عوامل در صحنه صورت میگیرد موضوعی مخفی نیست و در آخرین فقره شنیده شد که مدیر یکی از بانک ها 6000 میلیارد تومان پول مردم اختلاس کرده است (مردم البته به پول خود خواهند رسید و نظام با چاپ مقداری اسکناس بدون پشتوانه حق الناس را ادا میکند) و البته برای تنبیه او حکم 12 سال زندان صادر شده است.  این در حالیست که برای برداشتن روسری حکم 22 سال زندان صادر میشود.  با این تفاوت که اولی معمولاً پس از حداکثر یکی دو ماه آزاد میشود و یا در شکل دیگری بعنوان مأمور خرید زندان یا مرخصی، ایام حبس را در بیرون سپری میکند.  

   نظام های ایدئولوژیک اغلب دروغگو نیز هستند و نه تنها به دنیا بلکه جالب است که بخودشان نیز دروغ میگویند.  چاره ای هم ندارند زیرا برای ماندن بر سریر قدرت ناچار از ارتکاب به هر عملی هستند.  مثلاً با اینکه رژیم های کمونیستی بی خدا هستند اما جالب اینجاست که با وجود منع شرعی، نظام اسلامی بهترین روابط کامله الوداد را با فقط این چند کشور بی خدا دارد.  و نه تنها این، بلکه حاضر است برای جلب پشتیبانی آنها، امکانات بالفعل و بالقوه مملکت را تحت قرارداد های بلند مدت واگذار و سهم آیندگان را نیز پیش فروش کند.  آیا این نوعی دروغگوئی به خود نیست؟  یا شاید در صحت ضرب المثل "کبوتر با کبوتر باز با باز/ کند همجنس با همجنس پرواز" باید تردید روا داشت.  شاید هم تعجبی نداشته باشد وقتی مشاهده میشود که نظام شیعی با القاعده دشمن قسم خورده خود همکاری میکند.  گویا زمانه ایست که اصول دیگر کارکرد خود را ندارد و سنگ روی سنگ بند نیست.

    دورانی که ایدئولوژی در اوج شکوه و اقتدار خود باشد، بهترین زمانست برای گم شدن حجم پولهای خزانه ملت.  گویا در یکی از همین دوره های ریاست جمهوری بوده که با برآورد اقتصاد دانان حدود 800 میلیارد دلار پول فروش نفت گم میشود.  هرچه تحقیق میکنند کمتر یافت میشود.  طبق قوانین بقا، این پول نمیتواند به مریخ یا جائی خارج منظومه شمسی رفته باشد بلکه همین جا روی کره زمین صرف شده است.  پرسش اینجاست صرف چه شده؟  حتی اگر در داخل صرف نشده باشد و مثلاً خرج محرومان آمریکای لاتین یا هزینه تحصیل کودکان وامانده از تحصیل آفریقا یا حتی سرمایه گذاری برای خانه سازی در فلان کشور شده باشد باز جای شکر دارد.  زیرا بالاخره دردی از بخشی 8 میلیارد سکنه زمین دوا شده است.  اما صد حیف اگر صرف ارعاب و تجهیز طالبان و القاعده و امثال آنان شده باشد.  بی جهت نیست که در یک اقتصاد دینی، کشور با یک شیب تند و ثابت رو به فقیرتر شدن مداوم میرود.  همه روزه مردم بدون آنکه متوجه باشند بخشی از ثروت خود را از دست میدهند.  زمانی میرسد که صرفه جوئی در خوراک و پوشاک و غیره هم جواب نمیدهد و آنچه دارند لاجرم کم کم باید بفروشند تا مرگ تدریجی را طولانی تر کنند.  فقرا زودتر از پا درآمده و از مرگ پشته میسازند.  اما برخوردارها با سوار شدن بر پشته ضعیف تر ها  طولانی تر می پایند.  این وضعیت بی شباهت با آنچه پس از مرگ بی گناهان در اتاق های گاز نازی ها مشاهده میشد نیست.  چه اینکه زورمندها در تلاش برای تنفس پا بر پشته ضعیف تر ها گذاشته خود را به بالا نزدیک سقف رسانده تا از آخرین هوای باقیمانده بهره برند (گاز سمی سنگین تر از هواست).  اما چه سود که مرگ بالاخره فرا میرسد.  تجسم این صحنه هنوز رعشه بر اندام میاندازد.  بین آنها شباهت هائی وجود دارد، اینها در یک اتاق بسته و آنها در یک نظام بسته. 

   در اقتصاد ایدئولوژیک قربانیان بیشماری حاصل این فرایند اند.  شرح این قربانیان در روزنامه ها و رسانه ها بطور مشروح آمده است و نیازی به تکرار نیست.  اما قربانیان خاموشی هم وجود دارند که کمتر محل گفتگویند.  مظلوم ترین آنان طبقه هنرمندان و شعرا میباشد.  زیرا محصول کار آنان در ارتباط با زبان و فرهنگ همین سرزمین است که در داخل مورد بیمهری و در خارج خریدار ندارد.  هرچه باشد برای ارباب صنایع وعلم و فن آوری که اجباراً به خارج کوچیده اند کارشان در هر دیاری خریدار داشته از گرسنگی تلف نمیشوند.  اما هنرمندان و ادبا و شعرا هم از جنبه مادی و هم از جنبه معنوی از شرایط موجود شدیداً دچار آسیب شده اند.  ببینید این طبقه در افغانستان طالبان چه میکشند.  اما مظلوم تر از همه اینان، زیست بوم کشور است که کمتر کسی بفریادش میرسد.  محیط بانان دولتی در خطر کشته شدن اند و تازه حقوق معوقه شان هم پرداخت نمیشود، بناهای تاریخی ثبت شده به حال خود رها شده اند، جنگل های زاگرس مدتهاست میسوزد، جنگل های شمال با قطع بی رحمانه و مداوم درختان در انتظار نابودی کامل است.  اندک دوستداران محیط زیست که با ابتکار شخصی دل میسوزانند با خطر دستگیری روبرویند.  توگوئی پرداختن به محیط زیست از گناهان کبیره است.  در اثر تخریب گسترده پوشش گیاهی، با اندک باران بر این زمین تشنه، خاک حاصلخیز شسته راهی دریا میشود.  دریائی که هیچ حال خوش ندارد و در شمال و جنوب قربانی اتحاد های نامیمون است.  زمین های مرغوب کشاورزی با تغییر کاربری بکام ویلاسازان شده و تخریب بیشتر زیست بوم را بدنبال دارد.  آب های فسیل شده را تماماً تلف کرده و پاسخ نارضایتی کشاورزان را به تغییر اقلیم حواله میدهند.   زمین خواران حرفه ای و ارباب موقوفات در کمین تصاحب دره و دشت و کوه و هرجا که دستشان برسد و هنوز چیزی باقی باشد هستند و کسی را یارای جلوگیری نیست.  در یک کلام، زمین در مقابل ایدئولوژی از نفس افتاده است.  آیا فریاد رسی هست؟!