علم و ایمان
اینبار علم و ایمان مورد توجه است و نقش ایندو در زندگی آدمی و اینکه درجه اهمیت و تأثیر هریک چیست. پیشتر درباره علم مکرر و مبسوط بحث شده و نیازی به تکرار نیست. اما درباره ایمان بویژه نوع رایج آن یعنی ایمان ریائی اشاراتی شده بود که جا دارد بیشتر شکافته شود. امروز هیمنه اسلام در کشور ما و منطقه، بر این ایمان استوار است.
اما براستی ایمان چیست؟ آیا از آسمان فروافتاده؟ یا مقوله ای از بُعد چهارم و پنجم است که درک نمیشود؟ یا موجودیتی یگانه و مرموز دارد غیر قابل فهم؟ هیچکدام. ایمان ماهیتاً از جنس عقیده است، منتها عقیده ای منجمد در زمان. مراجعه به مراجع داخلی، ایمان را یک اعتقاد عمیق و خالصانه دینی تعریف میکند و در اصطلاح، یعنی اعتقاد به خدا، فرستادگان او، روز پسین و امور غیبی دیگر. حال آنکه ایمان در کلی ترین شکل خود، زیرمجموعه ایدئولوژی است. بدون ایدئولوژی، ایمان معنا ندارد. از همین رو، ایمان لزوماً دینی نیست و شکل غیر دینی نیز دارد که چندان مطرح نیست. مانند مارکسیستی که به نظریه مادّی جهان ایمان داشته باشد، ایمانی که در تضاد با دین است! هر دو نوع دارندگان این ایمان تا پای مرگ بر عقیده خود میایستند. یا فیلسوف وارسته ای که معتقد به اخلاق نیک و فضایل انسانی است، هرچند نامش را ایمان نمیگوید. واژه ایمان در مقاصد دیگر هم بکار رفته است مثل اینکه ورزشکاری میگوید ایمان دارد که مسابقه پیشِ رو را خواهد بُرد. یا کسی ایمان دارد که بعد مرگ یکسره به بهشت میرود. اولی پس از باخت پی به اشتباه خود میبرد اما دومی هیچگاه به صحت و سُقم عقیده خود پی نخواهد بُرد. لذا دارندگان ایمان نوع دوم میتوانند در تمام طول زندگی ایمان خود را حفظ کنند!
یکی از مبانی اولیه ایمان مذهبی این است که جهان و آنچه درون آن است برای مؤمن خلق شده است! چنین بینشی، فرد معتقد را به یک خودخواهِ خود پسندِ خود بین مبدل میسازد. که اگر در مقامات بالا قرار گیرد مستبدی تمامیت خواه خواهد شد که زندگی را نه بر نوع انسان بلکه بر کل جانداران جهنم خواهد ساخت. اگر هدایت هواپیما را در دست دارد حاضر است برای رستگاری خود شعاری داده آنرا بر زمین بکوبد یا وارد برجی کند و خود و سرنشینان را به کشتن دهد. زیرا از نگاه ایمانی، فرد یا گناهکار است یا بیگناه. اولی راهی دوزخ و دومی بهشت میشود! همین نگرش نسبت به کتاب و سایر آثار انسانی است. باید همه را سوزاند چه اگر موافق کتاب آنها باشد که زاید و اگر مخالف باشد که قطعاً باید محو شود. این تازه از نوع ایمان صادقانه مانند طالبان یا داعش است که میگوید من برحقم حتی اگر تمام دنیا مخالف باشند. تیزی ایمان آنها به تیزی کاردشان بستگی دارد. ایمان صادقانه که این باشد، ایمان ریائی چه خواهد بود؟ علم در مقابل ایمان، از هر نوع که باشد، ماوراء هر شک و شبهه ای نشان داده که جهان واقعی بسیار بزرگتر از آن جهان وعده داده شده دینی است. آنقدر بزرگ که قابل قیاس و قابل بحث نیست. بی دلیل نیست که حوزه ایمان با علم و هرچه منسوب بدان است دشمن است. علم مبتنی بر واقعیت هائی است که ایمان میل به پذیرش آن ندارد زیرا حامیانش را از دست میدهد. البته جوابی هم ندارد.
از برتراند راسل پرسیدند علت اینکه متحجرین علیرغم ارائه همه شواهد حاضر به پذیرش واقعیت ها نیستند چیست؟ او گفت: لابد با خود فکر میکنند چگونه به تاول های کف پایم توضیح دهم تمام مسیری که آمده ام اشتباه بوده است. میخ ایمان مذهبی در سنین کودکی در مغز کوبیده میشود. مخمل باف در کتاب خاطرات خود به همین نکته اذعان دارد که چگونه مادر بزرگش مغز او را در کودکی با داستان هائی که میگفت شکل داده بطوریکه سرنوشت او به ایمان خردسالی او گره خورده بود. مدتهاست کشور در تسخیر ایمان ریائی است. این ایمان اجازه هرگونه دخل و تصرف در اموال مردم میدهد. بجای آنکه حقوق پرستاران را بدهند یا حقوق معلمین و معوقات کارگران پرداخت شود، پول آنها را صرف نمایش اربعین میکنند تا با شام و ناهار مجانی، فقیر شدگانی را که خود مسبب آن بوده اند حامی خود نگهدارند. بجای پرداخت معوقات بازنشستگان، دست در صندوق آنها کرده بنام اربعین پول آنها را دزدیده هزینه تبلیغات خود میکنند. آنچه اهمیتی ندارد، ثروت ملی کشور است که بیدریغ خرج بیگانگان و حامیان برون مرز میشود. این ایمان اگر ریائی نیست پس چیست؟!
خلاصه آنکه، در گذشته های دور که علم نحیف بود، ایمان بدیل آن شمرده میشد. اما وقتی علم باشد چه نیازی به ایمان است؟ ایمان برای جائی است که علم نباشد و خلاء نبودِ علم را جبران کند. خوشبختانه وقتی عقل به چیزی علم داشته باشد، ایمان چکاره است؟ امروزه به یُمن گسترش علم جائی برای ایمان نیست مگر ایمان ریائی که بشدت تبلیغ میشود. تبلیغ کنندگانِ ایمان ریائی بازگشت به عقب را تقدیس میکنند اما هیچکدام برای دندان درد به دلاک حمامی مراجعه نمیکنند!
