جعبه سیاه
جعبه سیاه
کاربرد عبارت فوق را همه در امور هواپیمائی و مواقعی که حادثه ای برای هواپیما رخ داده باشد را میدانند. اما اینجا به یک کاربرد تمثیلی از آن قصد داریم اشاره شود. اجازه دهید ابتدا به یک تجربه شخصی اشاره کنم. خواننده با ذوقی، با یک نام مستعار، در اوائل ایجاد این وبگاه با نظرات خود فعالانه مشارکت و همکاری داشت. مدتی از ایشان خبری نبود تا اینکه جدیداً قرائنی بر حضور مجدد ایشان کشف گردید. از میان خوانندگان متعددی که با اسامی مستعار گوناگون تبادل نظر میکنند دوباره حضور همان عزیز، اما اینبار با نام دیگری، احساس گردید. ایشان با همه تلاشی که برای ناشناس بودن بکار برده اند معهذا هویت وی با اطمینان خوبی برایم برملا گردید. پی بردن به اینکه هویت فرد جدید همان فرد قبلی است خیلی ساده از نحوه طرح نظرات و پرسش های ایشان بدست آمد. البته تمایل ایشان محترم است و حریم نامبرده کماکان حفظ شده و دلیلی برای فاش کردن وجود ندارد. تنها نکته خوبی که از این تجربه عاید میشود همانا اثبات فرضیه ای است که اینبار در زیر بدنبالش هستیم.
مطلب جدید از این قرار است که شما بدون آنکه جعبه ای را بازکنید صرفاً با تکان دادن آن میتوانید محتویات آنرا حدس بزنید. این تکنیک در بسیاری از امور کاربرد دارد. مثلاً در روانشناسی با طرح برخی سوألات کلیدی، میتوان به منش و شخصیت افراد پی برد بدون نیاز به حضور در زندگی فرد مزبور. در الکترونیک با ورود سیگنال به یک مدار نامعلوم و فقط با تجزیه و تحلیل خروجی میتوان کارکرد آنرا تشخیص داد. متشابهاً در سایر سیستمها، با دادن تحریکاتی به سیستم و مشاهده پاسخ آن میتوان به هویت سیستم پی برد. به عبارت ساده تر، با تکان دادن قوطی میتوان فهمید که در آن نخود و لوبیا وجود دارد یا ارزن و یا حتی پوچ! بسیار اتفاق افتاده که برای فهمیدن اینکه درون گالنی که در گوشه اتاق قرار دارد بدون باز کردن دریابیم که پر است یا خالی، تکان کوچکی بدان میدهیم. حتی میتوانید با تکانی که خورده متوجه شوید که چند درصد آن پر است! البته این مفاهیم در ادبیات ما از دیرباز شناخته شده است چه اینکه "رنگ رخساره خبر میدهد از سرّ ضمیر" و یا "تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد" و بسیاری عبارات دیگر از این قبیل در کتابهای ادبیات ما فراوان است. بنا بر نظریه اطلاعات (تئوری انفورماسیون) چنانچه میخواهید بکلی ناشناس بمانید باید بکلی سکوت اختیار کنید. همین است که زیردریائی ها برای جلوگیری از لورفتن مکان خود باید از تولید ارتعاشات تا حد ممکن پرهیز کنند. یادآور میشویم که بنا بر همین نظریه انتشار اطلاعات غلط هم متشابهاً میتواند منجر به استخراج اطلاعات صحیح شود. نمونه بارز آن به رمز درآوردن اطلاعات محرمانه است که علی الاصول کدشکن ها قادر به رمز گشائی هستند.
نتیجه گیری
نتیجه اینکه یکی از راه های تشخیص یک سیستم مجهول، تغذیه سیگنالهائی به درون آن و مشاهده الگوی پاسخ میباشد. نتیجه دیگری که برای زندگانی اجتماعی حاصل میشود درک این مطلب است که مخفی شدن تا ابد ممکن نیست و بالاخره، چه خوب یا چه بد، هویت ها برملا میشود. در یک محیط سالم همه میخواهند خودشان باشند. لذا برای راحتی وجدان خوبست رویه ای در زندگی انتخاب شود که شفافیت ملاک باشد و آنچه که برای پنهان کردن است در حداقل ممکن باشد. البته این شفافیت باید مورد حمایت قانون و جمهور مردم باشد. جامعه ای که افراد میتوانند خودشان بوده و مادام که رویه آنان مخل زندگی دیگران نباشد مورد حمایت قانون باشند، جامعه ای با حداقل تنش و احتمالاً برخوردار از رفاه مناسب میباشد. متشابهاً ایده سیستمی برای برخی مسائل اجتماعی نیز قابل اطلاق است. مثلاً کشوری ادعا میکند روشی را که جدیداً در امر کشورداری ابداع کرده بهترین نوع حکومت است. یک ناظر بیطرف بدون نیاز به دانستن جزئیات آنچه درون این جعبه سیاه میگذرد و صرفاً به اتکاء ورودی و خروجی این سیستم قادر به داوری منصفانه است. مشاهده میشود تعداد کل شهروندانی که خواستار خروج از آن و زندگی در خارج کشورند بیش از خارجی های خواستار ورود به آن و اقامت در آنند. ضمناً خروجی ها بیشتر افراد حرفه ای و درس خوانده و آن اندک ورودی ها هم عمدتاً بیسواد و جویای مشاغل پیش پاافتاده. بالانس اقتصادی آن منفی و تک محصولی و شکننده است. استفاده از منابع طبیعی آن یکسویه و بسیار ناپایدار است. هریک از این نشانه ها بتنهائی ناظر بیطرف را مجاب میکند عملکرد این سیستم قطعاً منفی است. لذا مفهوم و کارکرد "جعیه سیاه" میتواند آموزنده و کاربرد آن در بسیاری از مسائل، مفید و راهگشا باشد.
