تصادم دو کشتی
دیروز خبر تأسف بار غرق کشتی نفت کش ایرانی در دریای چین شنیده شد. کشتی غول پیکر نفت کش با طولی نزدیک 300 متر، بالاخره پس از 8 روز که از تصادم کشتی چینی با آن میگذشت، پس از آتش گرفتن غرق شد. اما در این حادثه نکات مبهمی وجود دارد که دستکم از نظر علمی برای ما در این وبگاه بسیار مشکوک مینماید. در زیر به پاره ای از این ابهامات میپردازیم. شاید در آینده با بررسی های بیشتر توضیح قانع کننده ای برای آنها یافت شود.
اولین مطلبی که بسیار سوأل برانگیز مینماید اینکه آتش سوزی اولیه و محل آن بسیار دورتر از محل اسکان خدمه و مجموعه هدایت و کنترل کشتی قرار داشت. حتی تا چندین روز، اینطور که از فیلم حادثه دیده شد، کانون آتش تا محل خدمه (با توجه به طول بسیار بزرگ نفت کش) آنقدر زیاد بوده که شعله مستقیم آتش نمیتوانسته مانع عکس العمل آنان شود-- دستکم در ساعات اولیه. این سوألی است که بطور طبیعی برای هرکه فیلم ماجرا را دیده باشد پیش میآید. دیگر آنکه این نوع کشتی ها به آخرین سیستم های حفاظتی چه از نظر مقابله با آتش و چه بسته شدن شیر های خودکار برای ایزوله کردن مخازن محتوی نفت و جلوگیری از توسعه آتش و چه و چه مجهزند و بقول معروف "حفاظت در عمق" بطور کامل در چنین سازه های مهم اجرا میگردد. حتی در هنگام طراحی و ساخت چنین سازه های عظیمی به این احتمال توجه شده و امکان تصادف و آتش سوزی و مقابله با آن اندیشیده میشود. چطور به این سادگی مسأله اینگونه پیش رفته و به چنین سرانجامی رسید؟ صرفنظر از حفظ کشتی و محموله آن، چرا هیچ واکنشی از سوی خدمه برای نجات خود و استفاده از قایق های نجات بعمل نیامد؟ حتی اگر قایق نجاتی هم در کار نبوده باشد، اولین واکنش طبیعی حادثه دیده پرت کردن خود در دریا به امید نجات است.
چرا اصولاً دو کشتی ممکنست یکدیگر را ندیده باشند؟ عده ای میگویند رادار های آنان خاموش بوده که البته حرف غلط و بی ربطی است. مثل اینست که بگوئیم یک اتوبوس عمداً ترمزش را بریده و بدون ترمز حرکت میکند. یا دستکم بگوئیم در مسافرت شبانه در جاده با چراغ خاموش میرود. وقتی قایق های معمولی نیز به رادار مجهزند طبعاً کشتی های بزرگ نه یکی بلکه باید چندین رادار برای تأمین افزونگی (redundancy) داشته باشند. بعلاوه، ایمنی اقتضا میکند که علاوه بر افزونگی، چند گونگی (diversity) نیز باید رعایت شده و سیستم های متفاوت مبنی بر اصول متفاوت در کار باشد. مثلاً یکی از این سیستم های موازی، دستگاه ترانسپوندر (transponder) میباشد. شخص مطلعی از حوزه دریانوردی میگفت شاید کشتی نفت کش با ترانسپوندر خاموش حرکت میکرده است! ترانسپوندر روی هواپیماهای غیر نظامی نیز سوار است که کارش اینست که بطور اتوماتیک سیگنال به ماهواره فرستاده و محل خود را برای برج های مراقبت نشان میدهد. برای کشتی های تجاری نیز، اینها محل و موقعیت خود را بکمک آن مرتباً و بدون نیاز به مداخله انسانی، به مراکز کنترل در بنادر اعلام میکنند. یکی از کاربرد های دیگر این دستگاه، کنترل ایمنی ترافیک دریائی و بنادر برای جلوگیری از نزدیکی بیش از حد و پرهیز از تصادم کشتی هاست. شنیده شده که ممکنست ترانسپوندر نفت کش خاموش بوده و علاقه ای نداشته است تا دیگران بدانند محموله آن کجا میرود! اما در هر حال رادارهای هر دو کشتی میبایست خطر برخورد را خیلی پیش از برخورد هشدار میداده است.
اما مطلب عجیب تری که وجود دارد و هیچ جا اشاره نشده بقرار زیر است. اول اینکه هیچ صحبتی از کشتی چینی نیست و بر آن چه گذشته است؟ گفته شده یک کشتی معمولی حمل غله بوده و طبعاً از نظر سایز و وزن کوچکتر از تانکر غول پیکر نفتی بوده است. گفته شده کشتی چینی و خدمه آن نجات یافته اند. این نیز جای تعجب بسیار دارد. چینی ها اظهار کرده اند که سرنشینان نفت کش در لحظه تصادم در دم جان سپرده اند. ولی چگونه؟ چون از ظواهر امر همانگونه که اشاره شد آتش مستقیماً نمیتوانسته است مرگ آور بوده باشد. میگویند دودهای مسموم حاصل از آتش باعث مرگ شده. باز هم شواهدی که فیلم ها نشان میدهد، زبانه آتش و دود حاصله، از محل اسکان خدمه بسیار دور و بسمت آسمان بوده و تازه اگر نه چنین باشد، ماسک حفاظتی در دسترس افراد بوده است! اما این گمانه زنی آخر را هم داشته باشید. آیا توجه کرده اید که در تصادمات اتوموبیل آنچه عمدتاً بر سر سرنشینان میآید همانا قانون اول نیوتون است؟ یعنی اتوموبیلی که ناگهان به حالت ایست رسیده، سرنشینان با همان سرعت اولیه به جلو پرتاب شده چه بسا شیشه جلو را هم شکانده بخارج پرتاب شوند. کمربند ایمنی برای پرهیز از همین مسأله است. گو اینکه شتاب حاصله ممکنست چنان شدید باشد که همان کمربند نیز باعث مرگ شود. در هر حال مسأله، مسأله اینرسی است و متشابهاً اینجا برای کشتی ها نیز معتبر است. شاید در اثر برخورد و در لحظه تصادم چنان شتابی به خدمه وارد شده که آنها را به اطراف پرت کرده و صرفاً برخورد با در و دیوار و صدمه فیزیکی باعث مرگ شده. ولی چرا همه؟! تازه اینجا مسأله جدیدتری وارد میشود و باید عمل مشابه نیز در کشتی چینی اتفاق افتاده باشد. اما گویا همگی نجات یافتند. اتفاقاً مسأله صدمات ناشی از اینرسی باید آنجا بسیار شدید تر باشد چه اینکه همه از فیزیک میدانیم جسم کوچکتر و سبکتر متحمل تغییر اندازه حرکت بیشتری میگردد. شما اگر توپی را به دیوار بزنید مجدداً بسمت خودتان برمیگردد. دیوار پر جرم تکان نمیخورد! بنابراین موضوع بسیار غیر عادی مینماید و باید تا بررسی های بیطرفانه و اعلام آن منتظر ماند.
