معمای یک شعر

معمای یک شعر !

   معمولاً در بحث های علمی چه در بین دانشجویان و چه بین استادان و چه طبعاً استادان و شاگردان مباحثی مطرح میگردد که مناقشه برانگیز بوده و گاه ذهن طرف مقابل بطرفی کشانده میشود که متقاعد میشود باید زیرآب علم زده شود و اصولاً این علم ما را بجائی نمیبرد.  اما کسی نیست که بگوید شاید این شما هستید که ناخودآگاه بر مبنای آموزه های تحمیلی دوست دارید شما را به این وادی ببرند و با خیال تخت بگویید که ای بابا غرب که دارد زحمت ما را میکشد و هرچه بخواهیم برایمان فراهم کرده و آنچه را هم تحت عنوان تکنولوژی بالا بما نمیدهند خودمان با کمی زیرآبی رفتن و خرج بیشتر  از بازار سیاه تهیه میکنیم.  پس اینهمه زحمت جسمی و روحی و فشار اضافی روی مغز برای چیست؟  زنده باد گوشه اعتکاف و تزکیه نفس و تدارک برای توشه آخرت در زندگانی جاوید.   حال آنکه در ضمن نوشته های پیشین بارها بر پاکسازی نفس و تخلق به رفتار شریف انسانی تأکید شده و منظور این نوشتار تبری از اخلاقیات نبوده و نیست بلکه برعکس سفارش به دوری از رفتارهای ریاکارانه مرسوم حاضر است که تنها هدف آن فریب افکار صاف و ساده در روزگار ماست.  نگاهی به تاریخ مردان علم نشان از تقید آنان به اخلاق حسنه فارغ از هرگونه عافیت طلبی اخروی است.  از همین روست که مجدداً باز میگردیم به همانچه که در باب اصول گفته و تأکید بر اینکه محتویات و آموزه های ذهنی بیکباره باید بیرون ریخته شده و آنچه را که شایستگی حفظ دارد انتخاب کرده و بجای خود برگردانده شود.

   برای تغییر ذائقه بد نیست در اینجا گریزی به یک سوژه جالب بزنیم.

مسابقه بی سابقه

میدانیم که دانش و معلومات از جملات تشکیل شده و جملات خود از کلمات و کلمات از حروف ساخته میشود.  بعبارت دیگر، حروف آجرهای سازنده معلومات ما میباشد.  در زیر همانطور که ملاحظه میکنید، مطلبی را گرفته و حروف آن را درهم ریخته ایم.  بطوریکه بسیاری از حروف در  جای واقعی خود نیست و بنابراین بی معنی و غیر قابل فهم مینماید.  مطلب شامل 25 حرف به قرار زیر است:

ا ا ن ن ن ن ر ر ز گ و ی ی ی ی ی د د ج م م م خ ه ه 

پرسش: شما باید این حروف را طوری جابجا کرده و در جای درست خود قرار دهید که یک مطلب با معنی بسازد!

راهنمایی:  مطلب اصلی مصرعی از یکی از ابیات استاد غزل یعنی حافظ شیرازی است.  از جهت دلسوزی، فقط مصرع اول را برای شما انتخاب کردیم که کار شما راحت تر باشد والا همین کار را با بیت کامل هم میشد انجام داد (اگر نگوییم با کل غزل که با کرام الکاتبین است).

هدف:  شما باید با هر ترفندی که بنظرتان میرسد و از هر راهی که دوست دارید و با استعانت از تمام قوای ظاهر و پنهان طبیعت و یا حتی یاری جستن از جن و انس و قوای ماوراء طبیعه به گونه ای این حروف را مرتب سازید تا این مصرع معروف حافظ از کار بیرون آید.

مهلت پاسخ:  مهلت معمول یکهفته است ولی باز از جهت دلسوزی میتوانم زمان شما را تا ابدالدهر تمدید کنم که درآنصورت من دیگر نیستم تا جایزه شما را تقدیم کنم.

توضیحات: همانطور که ملاحظه میفرمایید بنظر نمیرسد این مسأله ای ساده و لذا مسابقه ای منصفانه باشد.  فقط و فقط در یک حالت و آنهم شاید فقط برای فردی که تسلط کامل بر غزلیات حافظ داشته و استقامتی چون کوه داشته باشد شاید بتواند ظرف هفته آینده آنرا حدس بزند.  چون هرچه باشد تعداد غزلیات حافظ (مثل هر کس دیگری) بینهایت نیست و مهندسی معکوس هنر ماست.  

  اما بیاید فرض کنیم فردی عادی مثل بنده و شما فقط به صرف شانس و اقبال با پس و پیش کردن حروف بخواهد کشف رمز کند و مصرع ما را پیدا کند.  به نظر شما چقدر طول میکشد؟   شبیه این موضوع را مدتها پیش در یکی از نوشتارهای این وبگاه قبلاً بحث کرده (احتمال چاپ سیاست نامه نظام الملک) و توصیه میکنم علاقمندان بدان مراجعه کنند.  اگر بخواهیم بطور اصولی با آن برخورد کرده و تحقیقاً جواب را به هر قیمت شده پیدا کنیم در آن صورت باید به روش علمی متوسل شویم.  فرض کنید فقط دو حرف "الف" و "ب" را در اختیار داریم.  چند ترکیب متفاوت از ایندو بدست میآید؟  واضح است که یا "اب" و یا "با" میتواند ایجاد کند.  حال اگر حرف سوم "پ" را نیز اضافه کنیم 6 ترکیب متفاوت "ابپ"، "اپب"، باپ"، "بپا"، "پاب"، "پبا" بدست میآیند.  لزوماً همه معنی دار نیستند و اینجا ترکیب "بپا" معنی میدهد و باقی بدرد نخورند.  در ریاضی تعداد ترکیبات مختلف چند چیز متفاوت با نماد فاکتوریل نشان داده میشود.  مثلاً در مثال اخیر تعداد ترکیبات متفاوت  !3 میباشد و معنی آن یعنی 3*2*1 که حاصل آن همان عدد 6 است.  اکنون برای سادگی بیاییم در ادامه کار 25 حرف اول الفبای فارسی را اختیار کرده و از خود بپرسیم کل ترکیبات متفاوتی که از کنار هم قرار دادن آنها حاصل میشود چقدر است (برای سادگی، جای خالی یا blank  را حذف کرده ام)؟  طبق همین قاعده تعداد کل ترکیبات ممکن عدد !25 میباشد.  چنانچه با ماشین حساب آنرا حساب کنید عدد  10²⁵*1.55 بدست میآید.  اما این چه معنی میدهد؟  اغلب ما از درک عظمتی که توان اعداد دارا هستند ناتوانیم.  فرض کنید نوشتن هریک از این ترکیبات روی کاغذ برای شما یک ثانیه ( فقط یک ثانیه !) وقت ببرد.  با توجه به اینکه هر سال شامل  10⁷*3.1 ثانیه است لذا با تقسیم عدد قبلی بر عدد اخیر نتیجه وحشتناک  10¹⁷*5 سال بدست میآید.  خوبست بدانید کل عمر کائنات از لحظه مهبانگ تاکنون، بر اساس آخرین مشاهدات، حدود 13 میلیارد سال میباشد ( 10¹⁰*1.3 ).  این یعنی بیش از 10 میلیون برابر عمر کائنات ( با 10 میلیون سال عوضی نگیرید!) وقت شما گرفته خواهد شد تا تمام ترکیبات ممکن را روی کاغذ بیاورید.  اگر ارتفاع هر سطر شما فقط 1 سانت باشد بعنوان تمرین حساب کنید چه مقدار کاغذ مصرفی شما خواهد بود!  

  اما دوستانی که با ریاضیات آشنائی بیشتری دارند ممکنست خرده گرفته بگویند چون در مسأله پیشنهادی ما برخی حروف تکراری هستند لذا ترکیبات متفاوت کمتر از این مقدار خواهد شد.  اما چقدر؟  در مثال اولی فرض کنید هردو حرف "الف" بوده است.  واضح است که هر دو واریاسیون "اا" و "اا" از نظر ما یکسان بوده و بجای دوتا فقط یکی تلقی میشود.  در مصرع بهمریخته ما حروف تکراری بقرار زیر است:

الف   2 عدد

ن     4 عدد

ر      2 عدد

ی    5 عدد

د     2 عدد

م     3 عدد

ه     2 عدد

 اگر از مجموعه  n تائی ما حرفی  k بار  تکراری و حرف دیگری  j بار تکراری و ... باشد در این صورت تعداد ترکیبات متفاوت تقلیل یافته و بصورت زیر در میآید

      n! / ( k! * j! * ...)

بنابراین در مسأله پیشنهادی ما تعداد کل و دقیق ترکیبات متفاوتی که بروز میکند برابر مقدار زیر است

           25! / ( 2! * 4! * 2! * 5! * 2! * 3!  * 2!)

که بعد از محاسبه عدد  10¹⁹*5.61  بدست میآید که با آنکه کمتر از عدد قبلی است معهذا هنوز وحشتناک است.  مشابه عمل قبل این معادل 1810 میلیارد سال کار مداوم و بی وقفه شما خواهد بود که بیش از صد برابر عمر کائنات را مطالبه میکند.

دستآورد:  اما چه حاصلی بدست میآورید؟  طبعاً چنین موفقیتی نه در توان شما و نه در توان هیچ ابر رایانه ای نیست.  اما اگر بر فرض این نتایج بر کاغذی به بلندای آسمان نقش بست آنگاه نه تنها مصرع مورد نظر ما را کشف کرده اید بلکه جملات قصار، شعر، و انواع گفته های شعرا، حکیمان، افراد معمولی و حتی چه بسا جملات مستهجن اوباش را (با قید اینکه شامل این 25 حرف باشد) خواهید داشت.  چه بسا جمله ای که رهبر مملکتی 1000 سال آینده روی کار آید در خلال همین سطور آمده باشد.  گو اینکه عمده این سطور 25 حرفی در گفتار امروزی بی معنا خواهد بود.   ضمناً این نکته را هم بدانید که اگر چاپگر فرضی شما همه این ترکیبات را روی کاغذ ریخت تازه باید همه سطور را یک به یک بخوانید تا بلکه مصرع مزبور توجه شما را جلب نماید.  جانا فرصتی باید.

نتیجه گیری: همه این بحث و زحمتی که خواننده در فهم آن برخود هموار کرد فقط مقدمه ای بود در جهت بیان مقصودی مهم که متأسفانه اطاله کلام و ترس از لبریز شدن حوصله خواننده اجازه بیان بیشتر را نمیدهد.  باشد تا موضوع اصلی در وقتی دیگر نگاشته آید.