اصلاح مسیر

اصلاح مسیر

   آیا اصلاح مسیر میسر است؟!  این یک پرسش عمومی درباره انواع مسیرهاست چه مسیرهائی به هدف مادّی و چه معنوی.  بد نیست بررسی را از موارد آشنا آغاز کنیم.  آیا برای حرکت قطار اختیاری وجود دارد که برای آن اصلاح مسیر متصور بود؟  طبعاً خیر زیرا مسیر آن قبلاً توسط ریل آهن دیکته شده و امکان تغییر مسیر وجود ندارد.  لذا مادام که قطار دیگری روی همان ریل نباشد، امکان برخورد و تصادف با سایر قطارها وجود ندارد.  در مورد اتوموبیل چطور؟  با آنکه مقرر است که اتوموبیل به حرکت در محدوده جاده مقید باشد، معهذا امکان انحراف هم در محدوده جاده و هم خروج از آن را دارد.  بطوریکه اگر از خط وسط جاده تجاوز کند ممکنست با اتوموبیل سمت مقابل تصادف کند.  فرمان برای همین منظور است که راننده قادر به اصلاح مسیر باشد.  کمی انحراف به چپ اتوموبیل با پیچاندن فرمان کمی به راست اصلاح میشود و اتوموبیل در مسیر درست قرار میگیرد.  امروزه تکنولوژی بسمتی میرود که کم کم زحمت رانندگی از دوش انسان برداشته و برعهده ماشین گذاشته شود.  اما در مورد هواپیما و سایر پرتابه هائی که در فضای 3 بعدی حرکت میکنند، اصلاح مسیر به مراتب اهمیتی بیشتر دارد.  در هواپیما این مهم برعهده سطوح متحرک بالهاست که از کابین خلبان کنترل میشود.  در بخش بزرگی از راه، که ارتفاع و جهت گیری هواپیما روی مقدار مشخصی تنظیم شده، زحمت این کار بر عهده خلبان خودکار (آتو پایلوت) گذاشته میشود.  مثلاً اگر بر اثر افزایش دما غلظت هوا کاهش یابد، هواپیما بر اثر کاهش نیروی بالابر شروع به کاهش ارتفاع میکند لیکن بلافاصله بالچه ها با حرکت مناسب خود آنرا جبران کرده و ارتفاع را در حد سابق تثبیت میکند.  بدون اصلاح مسیر، امکان پرواز ایمن وجود ندارد.  بطور کلی موضوع اصلاح مسیر تحت مقوله کلی تری موسوم به "کنترل" قرار میگیرد که از شاخه های بسیار مهم تکنولوژی است.  مفاهیم ریاضی و مجرد آن تحت عنوان "کنترل بهینه" از دروس مشکل دانشگاهی است.  برای سفینه هائی که عازم مدار زمین یا سیارات دیگر هستند، کنترل ظریف و اصلاح مسیر در فضای خالی از هوا توسط پیشرانه های کوچکی صورت میگیرد موسوم به "ورنیه".  فیزیک و ریاضیات لازم برای هدایت سفینه مطابق قوانین حرکت نیوتون و قانون گرانش عمومی صورت میگیرد که به مکانیک آسمانی نیز موسوم است.  با آنکه ریاضیات مربوطه تخلف ناپذیر است و به محض قرار گرفتن سفینه در ابتدای مسیر، خود بخود تا انتهای مسیر پیموده میشود، معهذا گاهی اصلاح مسیر گریز ناپذیر میشود.  اثرات ناچیزی که سیارات دوردست و یا عوامل پیش بینی نشده دیگر موسوم به "پرتورباسیون"ممکنست در طی مسیر وارد سازند کم کم هر انحراف کوچکی را در طولانی مدت بیشتر و بیشتر کرده و سفینه را از هدف دور و دورتر میسازد.

      موضوع اصلاح مسیر متشابهاً به موارد انسانی نیز تعلق میگیرد.  هرچه باشد انسان نیز میتواند  بمنزله یک ماشین تصور شود با این تفاوت که تعداد پارامترهای آن پرشمار و یا عملکرد مجموع آنها نوعی خود مختاری را نمایش میدهد.  در هر حالت، اصلاح مسیر برای زندگی فردی انسانها نیز مدخلیت پیدا میکند.  فرد بنا به مقتضیات فردی گهگاه لازم میداند که عملکرد خود را به گونه ای تغییر دهد تا وصول به هدف شخصی را تسهیل کند.  گاه دامنه تغییرات ممکنست چنان وسیع باشد که حتی به تغییر و تعویض هدف بیانجامد.  هرچه باشد او انسان است و دامنه عدم قطعیت در رفتار و افکارش وسیع است.  گاهی هم این مقتضیات بیرونی است که فرد را در برابر دوراهی اصلاح مسیر قرار میدهد.  در کنترل بهینه تابعی تعریف میشود بنام "تابع هدف" که مقصود بهینه کردن آنست.  یعنی به حداکثر رساندن میزان "سود" و به حداقل رساندن میزان "ضرر" در معنای عام آن.  برخلاف مقتضیات فردی که منحصراً مربوط به زندگی شخصی فرد است، مقتضیات بیرونی با مسائل اجتماعی سر و کار دارد.  گاهی ممکنست مسیر وصول به هریک از هدف های مقتضیات شخصی و مقتضیات اجتماعی در تباین با یکدیگر باشد.  جامعه سالم جامعه ایست که این مسیرهای دوگانه کمترین تضاد را با یکدیگر داشته باشد.  فلاسفه، جامعه ای را سعادتمند میدانند که فرد مقتضیات اجتماعی را در اولویت قرار داده و کامیابی جمعی را بر خودخواهی فردی ترجیح دهد.  با اینکه این رویه در جامعه حشرات (مورچه، موریانه، زنبور، ..) بنحو تمام و کمال رعایت میشود ولی با کمال تعجب در جامعه انسانی که خود را اشرف مخلوقات میپندارد دیده نمیشود.  شاید علت این باشد که انسان ذاتاً خودخواه است.  عده ای بر آنند که همین خصیصه بخشی از عوامل ترقی بشر است.  اما از آنجا که همکاری و معاضدت نیز از دیگر عوامل پیشرفت جامعه است، لذا جوامع انسانی با درک این حقیقت و برای به حداقل رساندن تبعات زیان آور فردگرائی در صدد تدوین "قانون" و تبعیت همگانی از آن برآمده اند.  سعادت اجتماع در گرو پذیرش خوی مورچگان است تا بلکه پایبندی به قانون وارد سرشت آدمی شود.  تأمل در زندگی حیوانات نشان داده که شاید جامعه آنان بمراتب "انسانی" تر از جامعه آدم ها باشد.  اما موضوع اصلاح مسیر چه میشود؟  تجربه تاریخی نشان داده که قانون نیز در گذر زمان مشمول تغییر، تکمیل، و یا تعویض با شکل مدرن تر خود است.  چه اینکه تغییر اصل اساسی طبیعت است و از آن هیچ گریزی نیست.  آنها که آن را نادیده میانگارند در پی حفظ یا کسب منافعی هستند.  اگر این اصلاح مسیر وجود نمیداشت، وضع فردی انسان از نظر دانش کماکان همانند انسانهای اولیه بوده و وضع اجتماعی او نیز طبعاً مشابه دوره غار نشینی یا دیرینه سنگی میبود.  هرگونه تغییر در قوانین و رفتار اجتماعی ناشی از تغییر در افکار و آن خود نیز خود معلول تغییر در نحوه زندگیست.  بسیار عجیب مینماید رفتار انسان هائی که در این زمانه زندگی میکنند ولی محتوی افکارشان در پیچ و خم قرن ها و بلکه هزاره ها منجمد و متصلب گیر افتاده است.  اینان افکار نو را رد میکنند در حالیکه به هیچ وجه حاضر به ترک تنعمات ناشی از  همین افکار نیستند.  اصلاح مسیر برای اینها بیشتر به یک شوک نیاز دارد تا عمل یک پیشران ورنیه کوچک.  مختصر آنکه درک و فهم ما از دانش روز و عملکرد آن میتواند الگوی مناسبی برای فهم رفتارهای انسانی و چه بسا یافتن درمان برای اختلالات آن باشد.