تله پورتاسیون

تله پورتاسیون

     از جمله مطالبی که گهگاه مورد پرسش خوانندگان قرار میگیرد موضوعاتی در لبه داستانهای علمی تخیلی است که یکی از آنها موضوع تیتر این مقاله است.  موضوع حاضر نسبت به موضوعات دیگری مثل بشقاب پرنده ها یا جزیره برمودا و امثال آن به مبانی دانش نزدیکتر است.  اما بهر حال سوء برداشت هائی وجود دارد که اینجا بدان اشاره میکنیم.  معنی لغوی تیتر فوق به معنای "انتقال به راه دور" است.  معنای عامّه فهم آن یعنی انتقال مادّه به راه دور و یا آنچه در داستانهای علمی تخیلی میگذرد یعنی قهرمان داستان را آناً به جای دیگری بفرستیم بدون آنکه از هیچ وسیله نقلیه ای استفاده شده باشد.  این موضوعی جذاب برای بسیاری از علاقمندان میتواند باشد.  آیا علم و تکنولوژی به درجه ای رسیده است که چنین چیزی عملی شود؟ 

     اصل موضوع برمیگردد به یک بحث فیزیک نظری که سالها پیش مطرح گردید.  به محض بوجود آمدن مکانیک کوانتومی در اوائل قرن بیستم، شور و هیجان زیادی در بین فیزیکدانان ایجاد گردید که پنجره جدیدی را برروی فیزیک گشوده میدیدند.  از ورای این پنجره جدید امکانات تازه ای روی فیزیک گشوده شد که قبلاً فیزیک جا افتاده مورد قبول توده فیزیکدانان اجازه نمیداد.  از همین رو، عده ای از فیزیکدانان معروف مثل انیشتن از همان ابتدا با مکانیک کوانتومی به مخالفت برخاستند.  از جمله اینکه انیشتن و دو تن دیگر در 1935 آزمایشی ذهنی را پیش کشیدند که نارسائی احتمالی این رشته جدید را نشان میداد.  از جمله نتایج این ادعای مطرح شده این بود که چگونه میتوان خاصیتی از یک سیستم را پیش بینی کرد بدون آنکه اختلالی درون آن بوجود آورد.  در ادامه این مباحثات، چیستی واقعیت کوانتومی مطرح شده و بدنبال آن به موضوع دیگری بنام قضیه بل در 1964 منجر گردید.  مکانیک کوانتوم بر اساس رفتار آماری تعداد زیادی ذرات است که وقتی پای یک ذره درمیان باشد مشکلات زیادی را بوجود میآورد از جمله اینکه در آزمایش دوشکاف برای پراش نور، فوتون منفرد چگونه تصمیم میگیرد که از کدام شکاف عبور کند.  وجه دیگری از قضیه فوق بدین شکل ارائه شده که اگر یک مولکول دو اتمی در فضای آزاد با اسپین صفر در نظر گرفته شود و متعاقباً به دو اتم مجزا هریک با اسپین 1/2 تجزیه شود آنگاه اندازه گیری چه نشان خواهد داد؟  اگر این دو اتم به دو سوی مخالف فرار کنند، مجموع اسپین کل لازمست همچنان صفر باقی بماند.  اگر اندازه گیری، اسپین یکی را بالا نشان داد، لازم میآید که دیگری، حتی بدون اندازه گیری، دارای اسپین پائین باشد.  قبل از اندازه گیری هیچ معلوم نیست اسپین اولی چطور باشد، میتواند بالا یا پائین باشد.  اما به محض آشکار شدن آن، بلافاصله و آناً اسپین آن یک دیگر که ممکنست در مسافت های خیلی دور باشد مقدار مخالف را اختیار میکند.  در اینجا حداکثر چیزی که مبادله میشود "اطلاعات" است.  مادّه فیزیکی منتقل نمیشود!  

     در بحث تله پورتاسیون، اینطور تصور شده که بر مبنای همبستگی کوانتوم مکانیکی (Quantum Entanglement) مادّه منتقل میشود.  یعنی در واقع یک کپی برابر اصل از آنچه در دست است بجای دیگر میرود.  بدنبال آن، در داستان های علمی چنین فرض کرده اند که اگر یک اتم قابلیت انتقال به راه دور را داشته باشد پس مجموعه اتمها و از جمله جسم آدم ها نیز علی الاصول میتواند بطور آنی از محلی به محل دیگر منتقل شود.  به دلائلی، با عذر خواهی از علاقمندان علمی-تخیلی، چنین چیزی امکانپذیر نیست.  همانطور که گفتیم اگر مبادله ای درکار باشد، مبادله اطلاعات است و نه مادّه.  دوم اینکه حتی اگر فرض کنیم این کار با یک اتم مادّی امکانپذیر باشد، اما انتقال انسان یا هر موجود دیگری میسر نیست.  زیرا نوبت اتم های بعدی که میرسد، هیچ معلوم نیست بتوان آنها را درست به همان جائی برد و در همان وضعیتی مستقر کرد که در نمونه واقعی موجود است.  بعبارت دیگر چنین انتقالی برای اجسام معمولی زیر سوأل خواهد بود.  اما در هر حال میتوان این نوید را به علاقمندان داد که ادامه تحقیقات در این حوزه دستکم ممکنست به تکنولوژی پیشرفته در رمز نگاری کوانتومی بیانجامد که به رمزهای غیر قابل شکست منتهی شود.  

      نتیجه کلی از این بحث آنکه همواره در کنار موضوعات علمی، فضائی نیز برای گمانه زنی های آینده نگر ایجاد میشود.  این ویژگی برای مقولاتی که در لبه علم و تکنولوژی واقع است بارزتر و نمایان تر است و بسیاری را بخود جلب میکند.  جنبه مثبت این گونه آینده نگری ها دادن ایده به کسانی است که مشتاق جستجو در راه های جدید هستند و نوآوری در حوزه علم و تکنولوژی را هدف قرار داده اند.  منتها مانند هر پدیده دیگری جنبه منفی نیز وجود دارد که عده ای با سوء استفاده از مقام شامخ علم، برداشت های نادرست خود را بویژه در حوزه ایدئولوژی بر دیگران تحمیل میکنند.   مطلبی که شبیه تله پورتاسیون است موضوع معراج پیامبران است که میگویند حضرت در بازگشت به منزل مشاهده کردند که کلون در همچنان تکان میخورد، یعنی کنایه از کوتاهی زمان رفت و برگشت.  اینجاست که به زعم آنها نسبیت بکمک آمده و از نظر علمی این مسافرت طولانی را توجیه میکند.  در حالیکه با این سوء استفاده ناشیانه به اصل موضوع ناخواسته خدشه وارد ساخته اند.  زیرا بنا به نتایج نظریه نسبیت، برای کسی که با سرعت نزدیک نور عازم مسافرت فضا شده است و بر او زمان کوتاهی گذشته است، در بازگشت چیزی را که مشاهده میکند، مرور زمان بسیاربیشتری بر پدیده های زمینی است و نه عکس آن!  یعنی مثلاً مشاهده میکند که موریانه در را بکلی خورده و بر زمین افتاده است، کنایه از گذشت زمانی طولانی.  متأسفانه آنچه در این دوران مشاهده میشود، استفاده از شبه علم در خدمت مباحث ایدئولوژیک است که بجای نتیجه مثبت، اتفاقاً مردم را از اخلاقیات دورتر ساخته است.  اصرار بر موجّه جلوه دادن هرآنچه در حوزه ایدئولوژیست و مصرف کردن بی دریغ هرآنچه در حوزه فرهنگی و علمیست در این راستا، نتایجی به بار خواهد آورد درست برخلاف آنچه مقصود بوده است.  امروزه دامنه سوء استفاده ها حتی به حوزه علم نیز تسرّی پیدا کرده است و با "مصادره به مطلوب" که از مغالطات رایج است، پیشاپیش آنچه را مورد پرسش است ثابت شده فرض میکنند.