نظام برتر

نظام برتر

     اخیراً در پی نوشت مطلب "آیا کشور آرمانی مصداقی هم دارد؟، 99/11/18"  یکی از خوانندگان نظری مطرح کردند ناظر بر این که مقایسه انواع سیستم های حکومتی نیازمند دانستن موضوع "جبر و اختیار" از دیدگاه فلسفی است.  قرار شد در آینده شرحی بر خواسته ایشان تهیه شود.  اما پیش از آن، لازمست در ادامه مطلب قبلی و در همان راستا شرح کوچکی برای روشن تر شدن انواع نظام های حکومتی در جهان بنویسیم.  خواننده مطالب این وبگاه همواره میتواند مشروح اطلاعات مورد علاقه خود را از منابع دیگر براحتی تأمین کرده اطلاعات ذیقیمتی کسب کند.  منتهی، سعی ما در اینجا نگاه به مسائل از زاویه دیگری است، زاویه ای که در منایع رایج کمتر از آن زاویه نگریسته میشود.  

    لذا در اینجا بجای پرداختن به انواع عواملی که در ساخت نظام های سیاسی دنیا کارگر است، میخواهیم نشانه دیگری را برای مقایسه ارائه دهیم.  شاخص چیست؟ برای تشخیص "نظام برتر" یا بهترین نظام، شاخص خوبی وجود دارد بنام "اصلاح پذیری".  هر نظام سیاسی و حکومتی که دارای این خصوصیت باشد بنظر میرسد بالقوه نظام شایسته ای باشد.  هرچه این خصوصیت بارزتر باشد، شایستگی آن نظام بارزتر است.  حتی میتوان آنقدر پیش رفت که ادعا کرد " بدترین نظام اگر اصلاح پذیر باشد، بهتر است از بهترین نظام اگر اصلاح پذیر نباشد".   ظاهراً تناقضی ممکنست بنظر آید و پرسیده شود که نظامی که خوبست دیگر چه نیازی به اصلاح پذیری دارد؟ و نتیجه گرفت ادعای بالا غلط است.  اتفاقاً نکته همینجاست.  فرض کنید نظام فعلی بهترین و عالیترین نظام ممکن باشد.  اما 20 سال دیگر چه؟ 200 سال دیگر چه؟ 2000 سال دیگر چه؟...  . ما آینده را نمیدانیم چیست و آینده تحت سلطه تغییر است.  ما نمیدانیم مقتضیات زندگی در آینده چگونه است.  آنچه امروز خوبست معلوم نیست در آینده همچنان مطلوب باشد.  در گذشته، 2 اصل بنیادی را پذیرفتیم: اصل  "تغییر" و اصل "اتکا به دانش زمانه".  بر مبنای این دو اصل، همواره راه بر اصلاح یک نظام سیاسی باید گشوده باشد.  درست همانگونه که علم از هر حک و اصلاحی استقبال میکند.  در گذشته ها نظام برده داری رایج بود و قُبحی در آن دیده نمیشد.  بردگان اغلب بخشی از نظام حاکم را تشکیل میدادند.  فلاسفه شریف ایام کهن که از آنها و افکارشان زیاد استفاده کرده ایم، هریک در خانه یک یا چند برده داشته اند که امور زندگی را تمشیت کرده تا فیلسوف به آسودگی خاطر به فلسفه مشغول باشد.  اما امروز، بهر دلیل، ما و جامعه ما آنرا نمی پسندد.  از همین قسم مثالهای زیادی وجود دارد که روال های گذشته، امروزه نه مستحسن اند و نه اصلاً کاربردی دارند.  علاقه به گذشته با بازگشت به گذشته فرق دارد.  اگر به اشیاء بجا مانده از پدر بزرگ یا مادر بزرگ علاقه داریم و یا سایر اشیاء عتیقه را نگاهداری میکنیم به معنای استفاده ار چرخ نخریسی یا چراغ نفتی در زندگی روزمره نیست.  میل افراطی به بازگشت به گذشته اصطلاحاً "ارتجاع" نام دارد و پسندیده نیست.  

    بنابراین اگر که یک نظام خوب و کارآمد که اصلاح پذیر نباشد، آنرا بالقوه خطرناک و بد عاقبت تشخیص دهیم، خود قیاس کنید که یک نظام بد و فاسد که اصلاح پذیر هم نباشد چگونه وضعیتی خواهد داشت.  معمولاً در اکثریت قریب باتفاق فعالیت های عملی انسان، روحیه تغییر و اصلاح بطور طبیعی وجود دارد.  پیشرفت نوع انسان و تمایز او از سایر حیوانات مرهون همین روحیه است.  این فقط نظام های ایدئولوژیک است که با تغییر و اصلاح سر ستیز دارند.  البته این تعارض منحصر به حوزه نظر است چه اینکه سردمداران مربوطه هیچگاه از چراغ نفتی یا کجاوه برای خود استفاده نمیکنند.  از همین رو معروفست که نظام های ایدئولوژیک راهی بسوی سعادت و رستگاری ندارند زیرا که ایدئولوژی اصلاح نمی پذیرد.  تن ندادن به اصلاح مسیر سیاسی و آنرا ضعف پنداشتن، مانند شلیک یک پرتابه دوربُرد نقطه زن است اما فاقد ابزار اصلاح مسیر.  یک دنیا هزینه، یک دنیا حسرت.

    نتیجه: ضمن آنکه فهمیدیم که مشخصه یک نظام برتر همانا شاخصه اصلاح پذیری است، اما همچنان پرسشی که مطرح کرده اند بی پاسخ میماند که نقش جبر و اختیار در این عرصه و بطور عام در همه عرصه ها چیست.  بالاخره آیا مختاریم یا مجبور؟