آلودگی فکری
آلودگی فکری
آلودگی فکری دست کمی از آلودگی های مادّی که قبلاً درمورد آب و هوا و خاک و بطورکلی محیط زیست و بیوسفر برشمرده بودیم ندارد بلکه از آن وخیمتر است. مدتهاست که قانون تکامل داروین حرف آخر را میزند و همه روی آن حساب کرده و هنوز میکنند. باین معنی که جانداران از گیاه و ذرات ریز گرفته تا حیوانات و انسانها همه رو به تکامل و به نوعی بهتر شدن یا سازگاری بهتر با محیط میروند. اما مشاهدات و ملاحظات جدید مجبورمان میکند کمی شک کرده و قبول کنیم که گویا این قانون نیز مثل سایر قوانین استثنائاتی دارد. باین معنی که تکامل گاهی میل به پسرفت دارد. نمونه های آن شاید کم نباشد.
در گذشته ها، زمزمه فرا رسیدن قرن 21، ایده های بزرگ و اندیشه های شگرف را در ذهن جوانان آن دوران تداعی میکرد. همه انتظار اختراعات و اکتشافات عجیب بویژه در حوزه ذهن بشر را داشتند. امروز خوشبختانه بسیاری از آنها تحقق یافته و اینکه هر کس میتواند با هر کس در هر گوشه دنیا ارتباط برقرار سازد حقیقتاً از عجائب است. اما فکر بشر چه؟ آیا فکر رو به تکامل است؟ آیا ذهن رو به بهتر شدن و کارائی بیشتر دارد؟ یا گاهی هم در جهت عکس سیر میکند؟ دیدن انسان هائی که افکارشان بطور مستمر در جهت قهقرا سیر میکند این ظن را تقویت میکند. یکی دو تا نیستند که حکم به استثناء کنیم، بلکه تعداد گاهی سر به میلیون و چند ده یا چند صد میلیون میزند. اینجاست که ملت ها در مسیر پسرفت می افتند. طوری میشود که معدود کسانی که همرنگ جماعت نیستند گاه بخود نهیب زده که نکند این فکر ماست که اشتباه است چرا که میگویند اکثریت همواره درست فکر میکند.
براستی معیار فکر درست چیست؟ چه کسی حق دارد بگوید این درست است و آن نادرست؟ وقتی صحبت از آلودگی است همواره در هر رابطه ای تلقی اینست که جمعیت اندک محصور در اکثریت عظیم را آلودگی بدانیم. مثلاً یک قطره جوهر در یک لگن آب صاف، آلودگی تلقی میشود. یا قدری فضله موش در یک کیسه گندم چیزی جز آلودگی نیست. تلقی عمومی همواره چنین بوده و اصل همواره حول همرنگ جماعت شدن میگردد. ولی همیشه اینطور نیست. مثلاً یک قطره ماده گندزدا در یک لگن آب بظاهر صاف اما دارای میکروب دیگر آلودگی نیست بلکه برعکس، این توده عظیم است که آلوده است و قطره کوچک نجات بخش است. پس معیار واقعی چیست؟ معیار واقعی فقط یک چیز است: منطق!
منطق چیزیست که حتی خلافکاران هم وقتی پای منطق بمیان آید در باطن تن بدان میدهند، هرچند در ظاهر پذیرا نباشند. آلودگی فکری از حرکت در خلاف جهت منطق آغاز میگردد و هرچه جلوتر میرود بیشتر در باتلاقی که بوجود آورده گرفتار میشود. بطوریکه بعد از مدتها، نقطه آغاز و انحراف اولیه گم میشود. افکار عمومی ناخواسته گرفتار جزئیاتی میشود که اصلاً قرار نبوده بوجود آید. دانایان زمانه امروز گرفتار بحث و جدل درباره موی زنان میشوند که آستانه گناه از چه تعداد تار مو آغاز میشود. شبیه بحث استادان فن در قرون وسطی که چند فرشته بر نوک سوزن قادر به رقصند! یا اینکه زنان نباید وارد استادیوم شوند و یا دوچرخه سوار شوند. آلودگی فکری همه را از عوام و خواص سرگرم مهملات میسازد که آخرین آن گناه بودن عینک آفتابی بر چشم و آلات موسیقی در دست است! گاهی هم آلودگی ها از سر ناچاری بوجود میآید.
امروز چنان شده که تنها درخواست مردم به "آب" و "نان" منحصر شده و تقاضای بیشتری نیست. اگر این دومقوله محقق شود گوئی بهشت واقع شده. خواسته هائی چون آزادی های اجتماعی و حق کار و پیشه و مسکن و انواع حق های دیگر بدینگونه در سایه قرار میگیرد. این خواسته های متعالی معمولاً در جامعه ای مطرح میگردد که آب و نان و حق حیات برسمیت شناخته شده باشد. پس شاید برای مطرح نشدن خواسته های جدی تر، باید مردم را کماکان به همان آب و نان سرگرم کرد. در این شرایط منطق رنگ میبازد. آب نیست زیرا میگویند صرف کشاورزی به نیت خودکفائی و صادرات است. اما صادرات کشاورزی همه برگشت میخورد چون مسموم است. آیا در بازگشت، معدوم میشود یا بخورد ملت داده میشود؟ نمیدانیم. اما چرا اینهمه سم؟ مگر این وزارت خانه های رنگارنگ کشاورزی نظارتی ندارند؟ نخل های خوزستان خشک شده یا از بی آبی کنده و صادر میشود. صدالبته آنها هم مرجوع میشود. آنها که آب خورده اند چرا خشک شدند؟ از آب شور. زیرا سد گتوند روی گنبد نمکی است. آیا درس گرفته اند و آخرین شاهکار است؟ خیر. سد دیگری درگچساران در حال ساخت است و دقیقاً بر تپه های گچی، منطقه ای که به "گچ" ساران موسوم است. احتمالاً سدهای مشابهی هم مثل نقل و نبات در دست ساخت باشد. چرا؟ تا رودخانه ها و دریاچه ها همگی از حیز انتفاع خارج گردد. چرا؟ چون منفعت دوگانه دارد. از سوئی تکنوکراتهای بیکار به سد سازی مشغول میشوند زیرا نمیتوانند مانند خواص مستقیماً دست در جیب مردم کرده از ردیف های من درآوردی بودجه ارتزاق کنند. عمران بهترین دستآویز خداپسندانه است. منفعت دیگر در قالب همان نقشه بزرگ و مخفیانه است تا آینده سرزمینی بنام ایران بکلی نابود شود. نه شعار است، نه گمانه زنی و نه تئوری توطئه بلکه حقیقتیست وحشتناک. این نقشه مدتیست که در حال اجراست و پشتوانه آن باز عمل خداپسندانه دیگریست: افزایش جمعیت! نه تنها حال بلکه آینده این سرزمین نیز باید نابود شود. با کنار هم قرار گرفتن همه جزئیات این پازل، قرار است سرزمین سوخته و بی آب و علفی بوجود آید با مردمانی گرسنه و تشنه و در حال فرار به افغانستان و پاکستان، یا جنوب و شمال، یا بهتر از همه به غرب. شاید بخشی از هدف هم همین یعنی ضربه ای به غرب باشد. حتی اگر همین امروز هم خرابکاری ها متوقف و جمعیت در همین سطح فعلی هم ثابت بماند، متأسفانه مدتهاست که کار دیگر از کار گذشته است. وخیم است و بسمت وخیمتر شدن میرود. این نقشه بی شک همدستان زیادی در داخل و خارج دارد. اخیراً یکی از کارشناسان باصطلاح خبره مقیم خارج میگفت اگر سراغ دامنه های زاگرس برویم تا 100 میلیون را هم میتوانیم آب بدهیم! یا از فرط نادانیست یا یکی از همکاران همان نقشه بزرگ.
روز و روزگاری ملاک قدرت یک سرزمین در تعداد نفوس آن بود، اما امروز ثروت و پیشرفت دیگر ربطی به کمیّت آدمها ندارد بلکه تابع قدرت و کیفیت فکری آنهاست. مدتهاست چنین رابطه ای منسوخ شده ولی مسئولین عقب مانده هنوز قدرت را در تولید مثل حیوانی میپندارند. چرا که آنرا در جهت تحقق نقشه بزرگ مفید میدانند. جمعی از عقلا این نظر را تکرار میکنند که جمعیت پیر میشود. خوب بشود چه میشود؟ از ترس عقرب به مار غاشیه باید پناه برد؟ یکی از عواقب آلودگی فکری، بسر بردن در قرون ماضی است. امروزه قدرت فکری مهمتر از نیروی یدی است. اتفاقاً افراد پیر و بازنشسته (ترجیحاً با پیشینه علمی) در قله پختگی فکری خود هستند. که نجات بخش واقعی ما فکر است. فکری درست و روزآمد. کارهای یدی به ماشین آلات و بزودی به روبات ها سپرده میشود. قدرت و ثروت ملل در گرو قدرت فکر است. بعد قرنها سعی و خطا، چگونه این منطق درک نمیشود؟ نمیدانیم. از عقلا و دانشگاهیان حتی نجوائی شنیده نمیشود. گوئی در خوابند. شاید هم به نوشته مرحوم دشتی "عقلا بر خلاف عقل!".
بنظر میرسد با یک اضمحلال فکری در سطحی همه جانبه روبرو هستیم. توگوئی نوعی آلودگی یا میکروب حوزه وسیعی از فکر ها را آلوده ساخته. آیا شروع آن از 40 سال پیش بوده؟ یا اینکه بذرهای آن از سالیانی بسیار دور در فکر جامعه کاشته شده؟ آیا میتوان تاریخی برای پاشیدن این بذرهای مسموم قائل شد؟ از چه زمانی آلودگی تکثیر شد؟ میدانیم تحولات، بطئی صورت گرفته و میگیرد ولی با بازگشت مرحله به مرحله به عقب شاید نقطه عطفی آشکار شود. یک گسست فرهنگی حدود 1400 سال پیش اتفاق افتاد. آیا اگر اتفاق نمی افتاد، وضع ما بدین گونه بود؟ آیا یک دست شدن دیدگاه های فرهنگی ما با ملل عرب، سرنوشت مشابه برای ما رقم زده؟ مصر نیز از سرزمین هائی بوده که سرنوشتی مشابه ما پیدا کرده است. آنها نیزعرب نبودند ولی اکنون کاملاً، و بسیار بیشتر از ما، عربیزه شده اند. ثروت عمده آنان از راه توریسم است. اما این همه جهانگرد و ثروتی که با خود به مصر میبرند آیا برای دیدن الازهر است؟ یا برای دیدن تمدن شگفت انگیز باستانی فراموش شده آنان است؟ آیا طی تاریخ این پیشرفت بوده است یا پسرفت؟
اگر در سالهای پیش از انقلاب اسلامی، آلودگی فکری در لایه های پنهان جامعه مخفی بوده، امروز بصورت باز و عریان و در حجمی نجومی و غیر قابل تصور بازتولید شده و در تمام شئون جامعه پمپاژ میشود. جای سالمی در امان نمانده که فکر شود مثلاً در حوزه کوچکی هنوز منطق برقرار باشد. بعنوان مثال نمونه های مهم آن ارائه میشود. روال کلی از اعصار گذشته تاکنون بر این بوده که جنگ منفور است بطوریکه حتی جنگ طلبان حرفه ای ادعا میکردند هدفشان صلح است. اما ناگهان در مقطعی جنگ نعمت تلقی میشود و عجیب تر آنکه دانایان و عقلای حاضر در صحنه یکصدا سر تکان داده و تأیید و تمجید کرده و متعاقباً مردمی هم که تقلید گر رفتار فرادستان هستند به تحسین آن میپردازند. توگوئی خرابی و ویرانی نعمت است. اما ناگهان ورق برگشته و دفعتاً، بی هیچ گفتگو، سازندگی اصل میشود و همه آنها که تا دیروز مؤید جنگ و ویرانی بودند امروز موافق ضد آن یعنی سازندگی میشوند. آب از آب تکان نمیخورد و پرسشی در نمیگیرد که آن قبلی چه بود و این چیست؟ شاید بطور ایزوله اینجا و آنجا بحث هائی درگیرد ولی در عمق جامعه منتشر نمیشود و فکر ها را بخود جلب نمیکند. چه بود؟ چرا شد؟ چگونه تمام شد؟ بحثی نشد.
ناگهان کاشف بعمل میآید که استوانه چرخنده ای میچرخد و یک بحران جدید در امر هسته ای آغاز میشود. اهل فن میدانند که غلظت بالا فقط به نیت دستیابی به یک چیز است اما عقلا میگویند ساخت و کاربرد آن یک چیز، ممنوع و بلکه حرام است. فی الواقع فکر کردن به آن ممنوع است چه رسد ساخت و بهره برداری. موضوع این نیست که اصولاً آن چیز خوبست یا بد، بلکه موضوع اینست که منطق در اینجا لنگ میزند. آیا تحریم های بین المللی و تبعات سخت مالی که متوجه مردم بیخبر از همه جاست باید برای موضوعی که حرام است صرف شود؟ نه توجیهی در خارج و نه توجیهی در داخل. بدنبال تحریم ها عقلا به جنب و جوش افتاده و ناگهان اعلام میشود که همه تحریم ها ورق پاره است. اصلاً تحریم نعمت است و باعث شکوفائی و رشد صنعت میگردد. پس منطقاً باید از آن استقبال کرده و به حجم تحریم ها دامن زد. ولی با کمال تعجب عقلای دیگری پیدا شده خود را به در و دیوار میزنند تا آن را رفع کنند. معلوم نمیشود که نعمت است یا زحمت است؟ در محیط آکادمیک رسم است که هر مسأله ای صورتی دارد و یک روش حل. اما اینجا نه صورت مسأله روشن است و نه روش حل آن مشهود است. توگوئی هرچه پیش آید خوش آید. میلیونها فکر در داخل و خارج درگیر رفع تحریم ها میشود. تحریم هائی که اصلاً معلوم نیست برای چه بوجود آمده؟ در آخرین پرده که در حال اجراست، همانها که در صدد آتش زدن موافقت قبلی بودند اینبار به آب و آتش میزنند تا وثیقه ای محکم بگیرند هرگز لغو نشود! اما همه این محرومیت ها گویا برای ساختن چیزیست که اصلاً قرار نیست ساخته شود چه رسد بکار رود. پس این همه رفت و آمد ها و بار مالی سنگینی که بردوش مردم است برای چیست؟ اینهمه ضد و نقیض ها از کجا آب میخورد؟ ظریفی میگفت خودمان انتخاب کرده ایم! اما کجا و چگونه معلوم نیست.
نمونه های این سردرگمی و تضادهای منطقی که به آلودگی فکری موسوم است بسیار زیاد میباشد. تلاش فزاینده ای برای خروج معلمان از صحنه صورت میگیرد تا با جایگزین کردن طلاب، هدف دوگانه ای تأمین شود. هم طلاب به نان و نوائی اضافی خواهند رسید و هم تحقق نقشه بزرگ جلو میافتد. برای نابودی آینده یک ملت چه چیزی بهتر و قطعی تر از نابودی فکر کودکان معصوم و بیرون انداختن عقل و بار کردن خرافات بجای آن. از آن سو، تلاش هائی که در آوردن ویروس کرونا شد و نحوه کنترل آن و دست آخر داستانهای واکسن و ضد و نقیض گوئی های آن را همه دیدند. طرز فکر جامعه را چنان پیچانده اند و این تصور را ایجاد کرده اند که بودجه دولت از اموال دولت است، حال آنکه این پول خود مردم است که زیر نام بودجه دولت به سیاه چاله هائی ریخته میشود که هرگز پرشدنی نیست. تلاش های مجدانه ای برای خشکاندن آب های سطحی و زیر سطحی و سپس تلاش های مذبوحانه و دادن نسخه های انحرافی برای درمان آن. توگوئی از سر بیکاری باید مشکلاتی آفرید و بعد برای رفع آن تولید کار کرد. اما روانشناس میگوید از سر بیماری و نه بیکاری. در اسطوره ها نقل است که زئوس برای مجازات یکی از تیتانها، گناهکار را مکلف کرد که همه روزه سنگ بزرگی را غلتانده به بالای کوه برده و ناگهان آزاد ساخته غلتیده به پائین برگردد. کار از سر نو و دوباره و دوباره تا پایان جهان. آنان که به جبر معتقدند میگویند محتمل است ما نیز دچار نوعی نفرین شبیه این شده ایم و زندگی آکنده از انواع دوباره کاری ها شده و عمر گرانمایه و انرژی باید دائماً صرف جریمه گناهانی که نمیدانیم چیست شود.
نتیجه آنکه
آلودگی فکری و مضامین اشتباه چنان جسم و جان جامعه را فرا گرفته که گوئی مانند یک قفس نامرئی بر همه چیز مسلط است. چون همه در این زندان محبوسند، کسی تصور آنچه در بیرون است را ندارد. آیا رخنه در این زندان میسر است؟ آیا فرار ممکن است؟ آیا بقول مولانا باید با تیشه سوراخی به بیرون ایجاد کرده فرار کرد؟
یکی تیشه بگیرید پی حفره زندان چو زندان بشکستید همه شاه و امیرید
بنظر ما امروز این تیشه، تیشه عقل و معرفت است. باطل السحر جادوی جهل و خرافات تیشه منطق است. یادمان باشد، وخیم تر از آلودگی های مادّی، آلودگی های فکریست که مادر همه آلودگی های عالم است. اما چطور میتوان آلودگی های فکری را زدود و منطق را حاکم کرد؟ ضمن زدودن، البته لازمست منشاء آن نیز معلوم گردد تا درمان موفق از کار در آید. بنظر میرسد سرچشمه های آن عمیقتر از چیزیست که تصور میکنیم. آیا در یک جمع کوچک یا یک کلاس درس میتوان به حل آن پرداخته نوری از امید ایجاد کرد؟ شاید بتوان اما این جرقه تا بخواهد در کل جامعه بگیرد ممکنست هزار سال طول بکشد. پس تنها راه میماند در دست گرفتن کل سیستم آموزشی و رسانه ای کشور. در کوتاه مدت فقط همین راه حل جوابگوست. اما چطور چنین چیزی ممکن باشد؟ در سیستمی از صدر تا ذیل فاسد، یگانه راه معزول کردن سران است که اگر سران فاسد نباشند جامعه فاسد نخواهد شد. بعبارتی، اگر سران فاسد باشند، جامعه قطعاً فاسد خواهد شد. فساد همواره از رأس آغاز میشود. اخلاق نیک فردی و ترویج نیکی در سطح شخصی، هرچند مفید است ولی جامعه را تغییر نخواهد داد. مانند آنست که با بیل کوهی را جابجا کرد. آیا به بیدار شدن عقلا از خواب امیدی میتوان بست؟
اکثریت قریب به اتفاق مردم معمولاً نمی دانند که در ذهنشان چه می گذرد و از این مهمتر حتی نمی دانند که این افکار چه تاثیری می توانند بر عملکرد و رفتار و طرز برخورد آنها و محیط اطرافشان داشته باشد و بسیار جای خوشحالی است که شما به این مسئله واقف بوده و می خواهید اطلاعاتی را در مورد آن نشر دهید. اما بهتر بود واضح تر مطرح می نمودید که منظورتان از آلودگی فکری چه چیزی است،