فیزیک و انرژی

مطالب در رابطه با فیزیک، انرژی، فلسفه علم، و مسائل مرتبط می باشد. برای راحتی مطالعه از تابلت یا PC استفاده شود

فیزیک و انرژی

مطالب در رابطه با فیزیک، انرژی، فلسفه علم، و مسائل مرتبط می باشد. برای راحتی مطالعه از تابلت یا PC استفاده شود

محلی برای نقد و گفتگوی علمی در خصوص مسائل مبتلابه با تکیه بر کاربرد آموخته های کلاسیک در تبیین و تشریح این مسائل. در این رابطه خواننده تشویق میشود که از دریچه دیگری به مسائل پیرامونی نگریسته و آنچه را میبیند و میشنود را به بوته نقد و آزمایش گذارد.

دنبال کنندگان ۱ نفر
این وبلاگ را دنبال کنید
بایگانی
آخرین مطالب

۴۹ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «ایدئولوژی» ثبت شده است

۲۴
بهمن

حکومت آرمانی -7

    دیدیم که سطح فرهنگ و کیفیت آموزش عمومی در جامعه از اساسی ترین عوامل بروز دیکتاتوری است.  بیداری دیکتاتور کوچک و ظهور آن بعنوان دیکتاتور بزرگ مستلزم وجود یک محیط مناسب، البته در وجه منفی آن است.  که این محیط مناسب جز ناآگاهی توده مردم حاکی از سطح نازل فرهنگ و کیفیت پائین آموزش های عمومی چیز دیگری نیست.  اینکه نظام، طلبه ها را بسیج کرده لشکر مداحان را راه میاندازد که آخرین پرتوهای برجا مانده از عقلانیت را محو کنند در همین راستاست.  طرفه آنکه یکی از مسئولین بلند پایه میگوید که بعد 45 سال "اکنون در حال تشکیل دولت اسلامی هستیم!"  یعنی چه؟  یعنی اینکه حجم خرابی ها، حجم تباه کاری ها و حجم همه زشت کاری ها بعد این همه سال هنوز باندازه ای نبوده که قابل باشد.  باش تا صبح دولتت بدمد کین هنوز از نتایج سحر است. 

    شگفت اینکه، علیرغم همه فجایع، نظام جهل و جنون با رفتاری که خود در همه سالهای اقتدارش داشته ناخواسته خود بهترین آموزگار و بهترین مشوق بدنه اصلی جامعه بوده است.  ادب را از که آموختی، از بی ادبان!  که اگر قرار میبود جامعه بطور طبیعی کم کم رشد کرده به چنان سطح از آگاهی برسد که دامن خود را از لوث دین فروشان نجات دهد چه بسا قرن ها زمان میبُرد.  اما مدتهاست که اکثریت جامعه بی نیاز از رهنمود روشنفکران، با پوست و گوشت خود به آگاهی رسیده است.  کدام آگاهی؟  آن آگاهی که میدانند بطور قطع و یقین تأمین آینده خود و فرزندان آنها در این نظام میسر نیست.  آن آگاهی که میدانند ادامه فرهنگ تحمیلی جز زیانِ بیشتر سودی نخواهد داشت.  آنکه میدانند حاکمیت موجود خود را به زورِ سرنیزه تحمیل کرده صدای مردم را نمیشنود.  نظام، شرم و حیا را به کناری نهاده مدعی رسیدن به قله است!  کاملاً راست میگوید اما طبق معمول، قله وارون. مدتهاست که به قله رسیده اند، منتها هرم کذائی حاکمیت جهل و جنون بعوض صحیح، از ابتدا بطور وارون بر زمین قرار گرفته فقط با صرف انرژی هنگفت بر پا نگاه داشته اند.  به هزینه اتلاف ثروت ملی و ایجاد فقر هم میهنان.  به هزینه ریختن خون فرزندان کشور تنها به گناه پرسشگری.  به هزینه هدف گرفتن و کور کردن چشم نوجوانان.  به هزینه حبس و شکنجه مادران و خانواده های داغدار.  به هزینه قرار دادن کشوری معتبر در انتهای لیست اعتبار و آبرو.  به هزینه خشک کردن منابع آبی کشور بطوریکه میگویند شهرها ظرفیت پذیرش جمعیت اضافی ندارند.  به هزینه مسموم کردن هوای تنفسی، به هزینه نابودی جنگل ها و مراتع و به هزینه هر آنچه قابل نقد کردن و خروج از کشور بوده.  به هزینه مستولی کردن تبهکاران بر کشور و باز گذاشتن دست غارتگران نفت و سرمایه های ملی و تبرئه خود با بریدن انگشتان آفتابه دزد بیچاره بخاطر دزدی چند گوسفند.  بالاخره، بالاتر و جنایت کارانه تر از همه، به هزینه افزایش جمعیت و محروم ساختن ملت از خدمات بهداشتی و تنظیم خانواده بنام تشویق فرزند آوری!  کسی نمیپرسد برای بچه های دیروز که جوانان امروزند و از فرط نومیدی به کوچ اجباری مجبورند چه کردید که کم آورده اید؟  جز اینکه نقشه اهریمنی خود را برای نابودی قطعی کشور زیر پوشش فرزند آوری پنهان کرده باشید؟  گویا اینها و صدها برابر اینها که هنوز برملا نشده برای نشان دادن نیل به موفقیت در رسیدن به قله کفایت نکرده، تازه در حالِ نزدیک شدن به قله هستید! 

    چاره چیست؟  چاره فقط یک چیز است و آن یک تصمیم قاطع برای برخاستن از خواب 1400 ساله و رهائی از فرهنگ تحمیلی فرقه دین فروشان.  زیرا هر تغییر شکل حکومت، هر قدر هم متجددانه باشد، بدون تصمیم فوق، اصلاحاتی گذرا و کم دوام خواهد بود.  میگویند با خلاء معنوی ایجاد شده چه باید کرد؟  عملاً هیچ، زیرا انسان بطور طبیعی در ذات خود متخلق به اخلاق طبیعی میراث میلیونها سال زیست او بر بستر زمین است!  دین فروشان مردم را میترسانند زیرا شدیداً نگران رکود بازار خودشان هستند.  مطلب واضح است: اخذ هرآنچه آداب نیکوست از هرجا و متعلق به هرزمان.  طبعاً در این رابطه فرد در وهله نخست نگاه میکند به صندوق فرهنگ ملی خود و آنچه را با زمانه سازگار است آنرا اختیار میکند.  عقل یگانه راهنمای فرد است همانطور که بطور معمول در بازارِ اجناس مصرفی هر انتخابی را بر مبنای هزینه فایده انجام میدهد.  تحمیل که نباشد، عقل بطور طبیعی فضایل را از معایب تشخیص داده نیازی به راهنمائی دیوانگان ندارد.  تحمیل 1400 ساله، زشتی بسیاری از بدآموزی ها را از چشم پنهان ساخته و گمراهی را امری عادی جلوه داده است. 

خلاصه اینکه، محیطی مناسب ناشی از ناآگاهی تجمیع شده محصول رسوبات فکری 1400 ساله و نبود آموزش عمومی کافی توده ها، منجر به ظهور یک دیکتاتوری دینی شد.  هدف معنویات نبوده که از همان ابتدا، غارت یک کشور آبرومند تاریخی بعنوان "غنیمت جنگی" اما زیر حجاب دین بوده.  چاره کار، بازگشت به ارزش های ملی و رها کردن خرافات است.

  • مرتضی قریب
۱۹
بهمن

حکومت آرمانی -5

   اکنون به ایدئولوژی که اولین عامل مهم در ممانعت از شکل گیری حکومت آرمانی است میپردازیم.  ایدئولوژی، اعم از دینی و غیردینی، مجموعه ای از آموزه های ثابت است که شاید در ابتدای ظهور خود برای جامعه هدف در روزگار خودش مفید بوده باشد.  منتها به دلائل واضح هیچ نوع ایدئولوژی نمیتواند پاسخگوی نیاز جامعه در طول همه زمانها باشد.  به  دلیل حقایق زیر:

    اول اینکه آموزه های اصلی ایدئولوژی لایتغیر (استاتیک) است- شاید همین یک دلیل کافی باشد!  دوم اینکه نحوه زیست انسان امریست تابع زمان (دینامیک) چه اگر اینگونه نبود کماکان باید در عصر حجر میزیستیم.  وسائل زندگی و کیفیت و کمیّت نیازهای مادّی انسان در طی زمانها متوالیاً و مرتباً ارتقاء یافته و کماکان ارتقاء خواهد یافت.  سوم اینکه درک انسان نسبت به جهانِ پیرامونِ خود، پابه پای تغییر سطح زندگی که در سایه علوم و فنون ارتقاء یافته، عوض شده و خواهد شد.  این تغییرات در جهت هم افزائی و تکامل است.  کما اینکه تلقی ما از زمینِ زیرِ پا تا بلندای آسمان نسبت به آنچه هزار سال پیش فکر میکردیم پیشرفت های شگرفی کرده به حقیقت هستی بسی نزدیکتر شده است.  و بالاخره چهارم اینکه، فلسفه وجودی حکومت، همانطور که در اولین بخش تأکید شد، برای تمشیت امور انسان در همین دنیا و برای همین دنیاست و نه دنیای مردگان و نه هیچ دنیای دیگری!   وجود حکومت و روال آن باید مطابق روح زمانه خود باشد.  بعبارت دیگر نحوه اداره امور جامعه نباید تابع آموزه های ناقص و معیوب قبایل بدَوی و نه حتی حکومت حمورابی، متمدن ترین در نوع خود، در چند هزار سال پیش باشد.

    از مجموع احتجاجات فوق و با یک حساب سرانگشتی معلوم میشود که ایدئولوژی، بویژه نوع دینی آن، مطلقاً نمیتواند اساس یک حکومت باشد، حتی معمولی چه رسد به حکومت آرمانی.  میگویند پس تکلیف امثال این نظام های دینی که در عمل موجودند چیست؟  تنها دلیل وجودی آنها تحمیل است و بس!  یعنی امثال این نوع حکومت ها بصورت نرمال و بدون سرکوب محال است وجود داشته باشند.  تاریخ مصادیق فراوانی از این دست دارد.  مثال مکانیکی آن شبیه هرمی است، که بر خلاف معمول، از نوک روی زمین باشد و برای برپا نگاهداشتن آن و جلوگیری از افتادن باید مرتباً انرژی صرف شود.  نظام دینی که در حال حاضر شاهد آن هستیم از همین قسم است که تلفات بصورت هزینه های انسانی، مادّی و معنوی سرسام آور فقط صرف ممانعت از سقوط آن است و بس.  اینجا دیگر اصل فدای فرع نیست، فدای هیچ و پوچ است!

    تجربه تاریخی درباره حکومت های ایدئولوژیک نشان داده که حتی اگر در ابتدای شکل گیری خود برای مدتی به آرمان خود وفادار بوده اند، بعداً دچار دگردیسی شده معمولاً به یک نظام  دزدسالار متحول شده اند.  بویژه در نوع دینی آن که در ابتدای امر، معنویت سرلوحه کارها بوده بزودی به ضد آن بدل شده گوی سبقت از همه ماتریالیست ها می رباید.  هرچند، برای عوام فریبی مجبور است پوسته نازک معنویت پوشالی خود را در ظاهر حفظ کند حتی اگر با فساد و جنایت همراه باشد.

    ایدئولوژی چه نقشی در رفتار مستبد دارد؟  نقش آن ایجاد اطمینان خاطر در اوست که کارهائی که مرتکب میشود تصور کند همه درست است.  اگر ایدئولوژی غیر دینی میبود شاید عذاب وجدان گریبان گیر مستبد میشد، اما در نوع دینی چنان آسودگی خاطری به مستبد دست میدهد که با کمال قوت قلب به جنایات نامحدود خود ادامه میدهد.  شاید این بزرگترین نقطه ضعف ایدئولوژی های دینی باشد که فرد را وامیدارد جنایات خود را خدمت تصور کرده هیچگاه از خواب غفلت بیدار نشود!  مستبد خود را قانون و قانون را خود میپندارد.  اینگونه است که فرمان آتش باختیار به اعوان و انصار خود داده دست آنها را چه در قتل بیگناهان و چه در دزدی و اختلاس های نجومی باز میگذارد که آنها نیز در ارتکاب هر جنایتی به پشتیبانی او مستظهر باشند.  اتلاف ثروت کشور در همین راستا معنا پیدا میکند.  مستبد ثروت مردم را به عوضِ صرفِ حفاظت از آنها، هزینه طیف رنگارنگی از نیروهای خودش میکند تا با سرکوب همان مردم، حکومت او و خانواده اش استمرار یابد. 

    بعلاوه، کار حکومت های ایدئولوژیک جز با تبلیغات دروغ پیش نمیرود که برای تبلیغ مرام خود به هر چیزی میآویزند تا آنجا که یک نظام دینی حتی از دعوت ستاره فیلم های آنچنانی برای تبلیغ معنویات خود رویگردان نباشد!

خلاصه اینکه، ایدئولوژی نمیتواند مبنای یک حکومت آرمانی باشد هرچند دادِ سخن از رفاه عمومی و عدالت اجتماعی دهد.

  • مرتضی قریب
۱۵
بهمن

حکومت آرمانی -4

    از آنچه گذشت، مشخص شد از عوامل مهمی که مانع اصلی شکل گیری حکومت آرمانی است، یکی ایدئولوژی و دیگری دیکتاتور کوچک درون انسان است که هردو به استبداد منتهی میشوند.  برخلاف مشهور، دیکتاتوری صفت فرد خاصی نیست بلکه در شکل خفته خود در سرشت همه موجود است.  کافیست به مباحثات سیاسی روشنفکران در رسانه ها نگاهی کرده تا ناظر آن باشیم که چگونه دیکتاتورهای کوچک فقط نظر خود را برحق ونظر دیگران را ناحق میدانند. 

   حال میخواهیم وضعیت این پدیده را در کشور خود بررسی کرده ببینیم چگونه میتوان از استبداد گذر کرده بسمت یک نظام نرمال و نهایتاً آرمانی حرکت کرد.  و مهمتر از همه اینکه چگونه از بروز مجدد استبداد و حکومت مطلقه پیشگیری کرد.  حکومت آرمانی چیست؟  حکومتی است فارغ از هرگونه استبداد با اتباعی متصف به خوی انسانی و فرهنگی والا.

    بنابراین اولین و شاید مهمترین علت بروز دیکتاتوری وجود فی نفسه خودِ ملت است که با واکنشی که بروز نمیدهد مشوق ایجاد دیکتاتوری است!  اگر در مراحل اولیه بروز آتش با آن مقابله نشود، بتدریج گسترش پیدا کرده وسعت و شدت پیدا میکند.  در مراحل اولیه که میشود به آسانی آتش را خاموش کرد اگر اقدامی صورت نگیرد و با بی تفاوتی نظاره شود، زمانی میرسد که چنان وسعت پیدا میکند طوریکه با نیروئی عظیم هم خاموش نشود.  شاید ضرب المثل قدیمی "سرِ چشمه شاید گرفتن به بیل/ چو پُر شد نشاید گذشتن به پیل" در همین رابطه باشد.

    لذا منطق حکم میکند که در همان ابتدای شکل گیری استبداد، با کمترین هزینه جلوی آن گرفته شود پیش از آنی که آب از سر بگذرد.  نویسندگان و تاریخ نگاران شرح مبسوط از روندی که استبداد طی حوادث سیاسی شکل گرفته است را ارائه داده اند.  با بازگشت به مثال آتش، میدانیم که برای گسترش و دامنه دار شدن خود به محیط مناسب احتیاج دارد و بویژه اگر مواد آتشزا یا محترقه در میان باشد که بسیار مؤثر خواهد بود.  همچنین است درباره استبداد که اگر مواد و محیط مناسب وجود داشته باشد بطوری بزرگ و دامنه دار میشود که کسی را یارای مقابله نخواهد بود. این مواد مناسب چه هستند؟ 

    مواد مناسب برای گسترش استبداد، سطح پائین آموزش و فرهنگ جامعه است.  این مواد همچون چوب و هیزم خشک بستر مناسب برای گسترش استبداد است.  ضمن اینکه منظور از آموزش لزوماً تحصیلات آکادمیک نیست بلکه خوی و منش انسانی است که جای خالی آنرا امروزه در مدارس ما مشتی بدآموزی و محفوظات پر کرده است.  توگوئی نسل های آینده باید بی ریشه و بی هویت باشند تا مستبد بتواند سیاهی لشکر خود را از آن میان بسیج کند.  اما با وجود والدین آگاه و دسترسی به رسانه های آزاد معلوم نیست آرزوی مستبد چقدر محقق شود. 

    وقتی سطح فرهنگ نازل باشد و عامدانه آنرا پائین نگاهداشته باشند، آنچه شدیداً مؤثر است تبلیغات است.  گویا عده ای هنوز به تأثیر کلام در میان توده باور ندارند که خود بحثی جداگانه را میطلبد.  تبلیغات، آن ماده آتشزائی است که بر بستر فرهنگ نازل شدیداً تأثیر گذار است.  بی جهت نیست نظام حاکم با صرف بخش بزرگی از بودجه کشور و ریختن آن در پای امثال بوقهای تبلیغاتی و صدا و سیما، ماشین پروپاگاند عظیمی به راه انداخته و تمام کوشش خود را در شستشوی مغزها و اشاعه دروغ بکار میگیرد.  به این هم اکتفا نکرده وارد هرسرزمین دیگری شود مغزهای عقب افتاده و آماده برای پذیرش تبلیغات خود را با چاشنی پخش پول بکار گرفته میکروب خود را سرایت میدهد. 

    برخلاف نسل های گذشته، نسل حاضر شاید چندان نیازی به کتب فلسفه برای داوری درباره وضع موجود نداشته باشد.  زیرا او مستقیماً در میان آزمایشگاهی قرار دارد که برأی العین نتایج آن را مشاهده میکند.  بار دیگر اهمیت اینکه تجربه مافوق همه نظریه پردازی هاست.  او جنایات و مفاسد هیئت حاکمه را با چشم خود میبیند و متوجه میشود که آنچه مطلوب اوست خلاف ارزش های نظام است.  نهایتاً بدین نتیجه میرسد که طالب حضور فرهنگی بکلی مخالف فرهنگ نظام باشد.  کدام فرهنگ را مطلوب میشمارد؟  همان فرهنگی که نظام جهل و جنون، پیدا و پنهان در صدد محو آن است.  در میان آثار گذشتگان، او شاهنامه فردوسی و بازگشت به ارزش های اخلاقی آنرا آرمان نجات خود در حیات مجدد سیاسی میبیند.  ادامه بحث در آینده.

خلاصه اینکه، آموزش و فرهنگ از آسمان نمیآید بلکه در یک فرآیند پلکانی ساخته و پرداخته میشود.  فرزانگان نقش درجه اول در پیشبرد آن دارند.  عامل دیگر تجربه است، بمصداق آنچه که لقمان حکیم گفت ادب آموختم از بی ادبان!

  • مرتضی قریب
۱۳
بهمن

حکومت آرمانی -3

    معروفست برای هر دردی ابتدا باید آنرا خوب شناخت سپس به درمان مبادرت کرد.  از دو بحث پیشین ملاحظه شد که در ظهور حکومت های ستمگر و مستبد دو عامل اهمیت ویژه دارند.  یکی عادات و عوامل ذهنی که معمولاً زیرمجموعه ایدئولوژی تلقی میشوند.  دیگری، که کمتر توجه میشود، دیکتاتور کوچک درون است.  این دیکتاتور بطور طبیعی در درون همه آدمیان نهفته است و در شرایط خاص بزرگ شده آشکار میشود.  گفتیم که شیوه طبیعی حکمرانی همان روال اتکا به آرای عموم است که هنجار است.  اما وقوع استبداد و ظهور حکومت ضد مردمی را باید ناشی از ناهنجاری دانست.

    قانون مدنی و التزام به آن هم ابزار پیشگیری از ناهنجاری و هم داروی درمان آن در صورت وقوع است.  با همه اینها دیده میشود که حتی حضور قانون مدنی نیز گاهی ناتوان از بروز ناهنجاری است.  حتی با وجود قانونی مترقی، استبداد ناگهان ظاهر و بر اوضاع مسلط میشود، که حاکی از ضعف زیرساخت فکری توده دارد.  بنظر میرسد، بهترین قانون، قانونی است که برای پاسداشت آن به کمترین اتکا به قوه قهریه نیاز باشد.  یا بزبانی دیگر، قانونی که با روحیه مردمانی که در سایه آن هستند سنخیت طبیعی داشته و مردم خود علاقمند به اجرای آن بوده باشند.

    مشکلی که پیش میآید یک دوگانگی است.  بدین معنی که اگر قانونی مترقی برای مردمانی اسیر خرافات ودر بند ایدئولوژی های متحجر وضع شود، فاصله فکری بین قانون و سطح فرهنگ توده بسیار زیاد است.  میدانیم که اختلاف سطح الکتریکی زیاد بین دو قطب موجب جرقه و بروز ضایعه میشود.  عیناً همین اختلاف شدید در حوزه دو فرهنگ چه بسا زیان آن بیش از تصور فایده باشد.  اما از سوی دیگر اگر قانون بنا باشد با روحیه فرهنگی عقب مانده ملت هماهنگ باشد، دادن چراغ سبز به ادامه همان روند عقب ماندگی، اما اینبار زیر سایه قانون است.  آیا امیدی هست؟ تکلیف چیست؟

    بنظر میرسد شیوه درست و طبیعی همانا پیروی از شیوه رایج علمی باشد.  یعنی ارتقاء تدریجی سطح قانون بموازاتی که فرهنگ جامعه رشد کرده و سطح فکری توده مردم بالا میرود.  این روشی منطقی است منتها یک اشکال عملی دارد.  اشکال آن این است که نمیتوان مکرر قانون وضع کرد که در عمل امکان پذیر نیست.  در عوض، راهکاری که وجود دارد این است که قانون چنان تدوین شود که اجازه اصلاح یا ارتقاء مواد آنرا بدهد.  بعلاوه، اصول اساسی آن نیز همواره خود را در معرض آرای عمومی بداند تا هرآینه روح زمانه اقتضا کند مورد جرح و تعدیل قرار گیرد.  البته تدوین کنندگان قانون اساسی، معمولاً بنیادی ترین و بدیهی ترین وجوه حقوق طبیعی انسان با کمترین شمار را بعنوان اصول اساسی تدوین کرده تا نیاز برای تغییر بدین سادگی پیش نیاید. 

    اگر مطابق آنچه گفته شد عمل شود، خود بخود چنین نتیجه میشود که ایدئولوژی از هر نوع که باشد نمیتواند ملاک قانون نویسی و شیوه زندگانی باشد.  زیرا ایدئولوژی یعنی لایتغیر که طبعاً با دینامیسم زندگی در تعارض است.  تهدید دیکتاتورِ پنهان نیز خود بخود منتفی میشود چه اینکه امکان به روز شدگی مواد قانونی و نیز اختیار برای رجوع به آرای همگانی خطر بروز دیکتاتوری را کاهش میدهد.  اگر چنین باشد، حتی با وجود یک قانون عادی بشرطی که راه را برای اصلاح گشوده گذاشته باشد همواره میتوان از دل بدترین قوانین، با ارتقاء پلکانی، قانونی به روز و مترقی بوجود آورد.  این نه مطلبی تازه بلکه مدتهاست که در جوامع آزاد عمل میشود.

    گاهی هم اتفاق افتاده و میگویند که در کشور همسایه، مردم در مراجعه به آرای عمومی رأی به دیکتاتوری مادام العمر رئیس جمهور محبوب داده اند!  اگر اینطور است پس همه تئوری ها غلط از آب در آمده و مردم خود خواهان استبداد هستند.  این خبر میتوانست درست باشد اگر متعاقب اعلام آن، انبوه مردم ناراضی خیابانها را پر نساخته و عوامل استبداد آنها را به صُلابه نمیکشیدند.  معلوم است که عامه هرگز با چنین رویدادی موافق نبوده و این دیکتاتور است که با سوء استفاده (البته برای خودش حُسن استفاده!) از ظواهر دموکراتیک، کار خودش را پیش میبرد.  بحث همچنان ادامه دارد.

خلاصه اینکه، فاصله خیلی زیاد قانون مترقی از سطح پائین فرهنگ جامعه جرقه اختلافات را روشن میکند.  اما از آنسو، اگر قانونی متحجر بر مردمی عادی، چنانکه شاهدیم، تحمیل شده فاصله از آنسوی دیگر زیاد باشد اینجا هم جرقه ای میزند که اینبار نه مُخرب بلکه باعث روشنی افکار شده و برخلاف میل قانون گذاران، جامعه را بسمت جلو پرتاب میکند.

  • مرتضی قریب
۱۱
بهمن

حکومت آرمانی -2

    در بحث پیشین دیدیم که چگونه موضوع فرم و محتوا در باز شدن برخی مسائل سیاسی میتواند روشنگر باشد.  همانطور که گفته شد، در مسیر رسیدن به یک حکومت آرمانی، اصل محتواست و فرع، فرم (قالب) بوده دارای اهمیت ثانوی است.  البته پیش از نیل به حکومت آرمانی که شاید در رؤیا ها بگنجد، لازمست ابتدا به یک حکومت نرمال رضا داد.  پس راه رسیدن به یک حکومت نرمال چگونه است؟  برای پاسخ بدین پرسش دو مسیر مختلف پیش روست:

    1- مسیر نگاه به خود:  باید فرض کنیم ما و ایل و تبار ما تنها موجودات متفکر بر بستر این سیاره هستند و هیچ راه دیگری نیست جز شروع از صفر و مراجعه به عقل خود.  همانطور که قبلاً اشاره شد، عقل متعارف ایجاب میکند که فردی با تجربه و دارای حُسن نیت از همین مجموعه با نظر اکثریت انتخاب شود تا امور جامعه را تمشیت کند.  این ساده ترین و طبیعی ترین شیوه است که حتی در جمعیت فیل ها هم همین رویه صورت میگیرد.  دنیا دیده ترین و با هوش ترین فیل از میان فیل ها، که خود از جانوران باهوش هستند، نقش زعامت و راهنمائی و حفاظت گروه را بر عهده میگیرد.  جوانترها نیز کم کم تجربه کسب کرده نهایتاً عهده دار مسئولیت آینده میشوند.  لذا این شیوه در کهن ترین جوامع انسانی برقرار بوده کما اینکه هنوز ادامه آن را در میان قبایل بومی اعماق آمازون میتوان دید.

    2- مسیر نگاه به دیگران:  در این شیوه باید از تجربه دیگر کشورها سود برد.  یعنی تقلید از راه آنها که موفق بوده اند و اجتناب از راه دیگرانی که ناموفق بوده اند.  این یک مسیر آسان و میانبر است بطوریکه برخی که از این راه رفته اند، چه بسا حکومت نرمال را هم پشت سر گذاشته به حکمرانی آرمانی نزدیک شده اند. 

    با اینکه روال بنظر ساده میرسد منتها پیچیدگی ها بتدریج ظاهر وانحرافات بسیاری وارد شد.  تا آنجا که برای برخی کشورها امروز از جمله سیاهترین دوران تاریخ آن سرزمین میباشد.  پرسش اینست که آفات چه بود و چگونه اصل (مردم)، بازیچه فرع (حکومت) قرار گرفت.  در پاسخ، بخشی مربوط به حوزه ایدئولوژی و عادات و سنن است.  بخش دیگر مربوط به خصلت خود ما انسانهاست که در درون هریک از ما یک دیکتاتور کوچک نهفته که در شرایط خاص ناگاه سربر میآورد.

    در مورد آفت نوع اول شامل انواع ایدئولوژی، دینی و غیردینی، باید گفت تجربه تاریخی نشان داده که ذیل هیچیک از ایدئولوژیها، بشر روی رستگاری را ندیده است.  اصولاً در این بخش کار زیادی نمیتوان کرد چه اینکه ادیان همواره در اَشکال متنوع خود در طی تاریخ حضور داشته اند.  همانطور که در بحث مفصل ایدئولوژی قبلاً (1400/7/13) گفته شد، ادیان از تکریم پدیده های طبیعی و پرستش ارباب انواع آغاز و تا شکل متأخرتر موسوم به بت پرستی و ادیان تک خدائی وجود داشته اند.  آنچه در همه آنها مشترک بوده باور به ناپیدا و عالمی ماوراء بوده.  این نحوه نگاه، در خوشبینانه ترین حالت، باعث رویگردانی از توجه به زندگانی دنیوی شده موجب درجا زدن در زمان و عقب افتادگی از جوامع دیگر میشود.  بتدریج این فاصله بیشتر و بیشتر شده به تقابل فرهنگی میانجامد.  اما در بدبینانه ترین حالت، با تعبیر دلبخواه از عالم ناپیدا، هر شیادی میتواند سوار بر موج دین خواهی و سوء استفاده از افکار مذهبی، جامعه را به حضیض ذلت بکشاند.

    اما در مورد آفت نوع دوم که عمدتاً مربوط به دیکتاتور کوچک درون است تنها یک راه حل وجود دارد و آن تدوین قانون مدنی و پایبندی به آن است.  منظور قانونی است که توسط نخبگان تدوین و با رأی اکثریت مردم تصویب و به مورد اجرا گذاشته شود.  از آنجا که هیچ چیز در عالم واقع کامل نیست، گاه شیطان در جلد بالاترین مقام اجرائی رفته و آن دیکتاتور کوچک را از چرت زدن بیدار کرده به او فرصت رشد و خودنمائی میدهد.  اینگونه میشود که مفسده استبداد سر بلند میکند.  چاره چیست؟  اگر قالب حکومت جمهوریست، مدت ریاست عالیه باید محدود و آخر کار هم حساب پس دهد.  چنانچه پادشاهی باشد، لازمست مقام او تشریفاتی و مسئولیت بر عهده مجالس ملی باشد.  با همه این تمهیدات باز ملاحظه میشود که دیکتاتور از سوراخ دیگری سربر میآورد و خارج از چارچوب های یاد شده با مقامی مافوق همه، تحت عناوینی چون پیشوا، رهبر، زعیم ملت، قائد اعظم، و امثالهم ظاهر میشود.  به چه منظوری؟ برای تصاحب قدرت مطلقه و اغلب کانالیزه کردن ثروت ملی بنفع خود و خانواده و گاه بنفع ایدئولوژی حلقه مریدانی که به وی منتسب اند.  توضیح بیشتر در ادامه خواهد آمد.

خلاصه اینکه، بزرگترین آفت حکومت آرمانی، استبداد است و مقابله با آن قانون مدنی، و شیوه آن آموزش همگانی است. 

  • مرتضی قریب
۱۹
دی

جنگ کُهنه و نو

    فصل مشترک اکثریت قریب به اتفاق بحران های حاضر در تقابل دنیای کهنه با دنیای نو نهفته است.  واضحاً در دنیای اشیاء، هیچ دشمنی بین کهنه و نو نمیتواند وجود داشته باشد بلکه منظور جنگ اندیشه های کهنه با تفکرات نوست.  بعبارت دیگر، آوردگاه این جنگ در ذهن و نمود آن در دنیای واقع است.  علت چیست؟  سرچشمه های این تقابل به وجود دو دنیای مجزای ذهن و عین برمیگردد.  دنیای ذهن، بستر ایدئولوژی است که مکرر درباره آن بطور مبسوط یحث شده است (1400/11/29 به بعد).  دنیای عین، همانا دنیای واقع است که همگان با گوشت و پوست خود آنرا درک کرده از خوشی ها محظوظ و از رنج ها در فغان اند.  مشکل امروز ما امتزاج، به عمد یا غیرعمد، این دو حوزه در امور جاری زندگی است.  شاید مانی حق داشت بگوید مادام که نور و تاریکی در هم ممزوج اند رستگاری ممکن نیست! 

    یکی از تظاهرات دنیای واقع، حوزه "فیزیک" است که با اطمینان بیشتری درباره آن میتوان سخن گفت.  رشته فیزیک از دوران کهن تا به امروز، بطور سیستماتیک پله پله رشد کرده متکامل و متحول شده است.  آنچه راستی و حقیقت گوئی آنرا تضمین میکند همانا موافقت آن با تجربه یعنی سازوکارهای دنیای واقع است.  تا اوائل قرن بیستم، فیزیک توانسته بود اغلب پدیده های طبیعی را با موفقیت تبیین و توجیه کند.  فقط یکی دو تکه ابر کوچک و سیاه در آسمان فیزیک باقیمانده بود که اجماع فیزیکدانان بر این بود که آن نیز بزودی رفع میشود.  ولی در عوض، تلاش های بعدی منجر به تولد رشته دیگری از فیزیک موسوم به فیزیک کوانتوم گردید.  تولد آن نه دلبخواه بلکه ناشی از الزامات تجربی بود.

    این فیزیک نوین با آنکه صفت نو بخود گرفت معهذا کماکان هدفی جز تبیین وقایع طبیعی در سر نداشت.  چنین نبود و نیست که مُهر باطل بر دستآوردهای پیشین که اکنون به فیزیک کلاسیک موسوم شد زند.  با اینکه در ابتدا، رسم نو با مقاومت فیزیکدانان روبرو شده و همچنان رسم کهنه را عزیز میداشتند، معهذا هردو مکتب بحث و مناظره را آغاز کردند.  در این روند نه معتقدین به فیزیک نوین بر سرِ قدیمی ها کوفتند، و نه فیزیکدانان کهنه پرست، جدیدی ها را مُرتد و خارج از علم اعلام کردند!  کم کم بدون آنکه خون از دماغ کسی جاری شود، فیزیک مدرن نیز جایگاه درخورِ خود را یافته به حل آنچه روشهای قدیم درمانده بود موفق شد. 

    اما در حوزه ذهن  نه چنین است و عقل در میماند که چرا چنین نیست!؟   در مباحث ایدئولوژیک هرکسی فقط خود را مُحق میداند.  در حوزه ایدئولوژی دینی، وضع از اینهم وخیم تر است، هریک ادعا دارند که او حقیقت مطلق و باقی باطل یا دستکم تحریف شده و از دور خارج است.  پس، جنگ هفتادو دو ملت آغاز میشود.  تاریخ مشحون است از این اختلافات و جنگ های مقدس.  حتی در درون یک دین مشخص، هر فرقه ادعای رهبری و زعامت جهان را داشته آخرین دستآوردهای مدرن را به خدمت گرفته که تا مرز محو دیگران پیش رود.  راستی چرا در حوزه ذهن، امور مانند دنیای عین نیست؟!

    دلیل آن، تفاوت ماهوی دنیای عین و ذهن است.  دنیای ذهن، برخلاف دنیای عین، در پی تأیید تجربی نیست لذا در حوزه ایدئولوژی، دینی و غیر دینی، هرکسی میتواند ادعا کند گفته اش درست است.  شاید هم منطقی باشد زیرا در دنیای حرف (1402/6/29) همه میتوانند متشابهاً صادق و در عین حال همه میتوانند متشابهاً کاذب باشند.  هیچ تضمینی وجود ندارد.

    پس تکلیف هدایت و راهنمائی در زمانی که فرزانگان در انزوا، هنرمندان آواره و بی هنران بر صدر نشسته اند چه میشود؟  اتفاقاً اگر مردم بحال خود باشند، بطور غریزی کارها درست پیش میرود.  صحبت کُهنه و مبارزه با کهنه پرستی که بمیان آید ناگهان مذهبی ها بر آشفته میگردند.  اما مسأله بسیار ساده است.  با رادیوی کهنه لامپی پدربزرگ چه میکنید؟  طبعاً بجای استفاده روزانه، از آن بعنوان یادگار گذشتگان در محل مناسبی حفظ و نگاهداری میکنید که بمراتب به قداست نزدیکتر است.  اما چرا همین منطق درباره فرآورده های ذهنی اِعمال نمیشود؟  بنظر میرسد نیروی سومی که منافع و مداخل خود را در استمرار درجا زدن در اعصار گذشته میبیند ذیمدخل باشد.  جای بسی شرم که قانون شلاق حمورابی در عصرِ خِرد تجویز میشود آنهم از سوی نظامی عضو حقوق بشر سازمان ملل با خروارها ادعای معنویت!  عجیب است که دارندگان همین تفکر وقتی پای استفاده از تلفن است، گوشی های سنگین قدیمی را فراموش کرده از آخرین مدل موبایل های کُفار سود میبرند!  چطور است که اینرا خوب میفهمند ولی آن یکی را نمیفهمند؟ تفاوت در آزادی اندیشه است.  بختک شومی بر پیکر جامعه افتاده، مانعی برای انتخاب طبیعی و مانعی برای رشد طبیعی ذهن و حق انتخاب منطقی و درست است. 

خلاصه اینکه، هرگاه مردم به حال خود واگذار شوند خود راه درست را انتخاب کرده منفعت خود و جامعه خویش را تشخیص خواهند داد درست همانطور که در امور مادّی معمول است.  با اینکه در حوزه مسائل مادّی همه متفق القول و در انتخاب اصلح اختلافی نیست، اما چگونه است که در حوزه ذهنیات روال منطقی حاکم نیست؟  گویا تفاوت به دنیای حرف و سودبرندگان از دنیای حرف مربوط است که باتکای فقط حرف، خزف را بجای گوهر میفروشند.  در این راستا، ارباب دنیای حرف، غرق در تخیلات مفسده آمیز، برای استمرار سود خویش از هیچ دروغ و جنایتی فروگذار نیست.  زیان کسان از پی سود خویش/ بجویند و دین اندر آرند پیش.    توگوئی، اشباح متعفن دوران حمورابی از گورها سربرآورده و کنفدراسیون آخرالزمانی خود را تشکیل داده اند.  سابقاً گفته شد در عالم واقع، قوانین بقا همواره محترم است.  اما شاید تنها استثناء درباره حاکمیت حرف باشد!  چه با حرف، یعنی از هیچ، میتوان ثروت مادّی بدست آورد، املاک مردم را تصرف شرعی کرد، دسترنج ملت را غارت، و سرزمین آنها را اشغال کرده به بیگانه فروخت.  اگر اینها همه معجزه نیست، پس معجزه چیست؟  تولید هستی از نیستی!  آنچه برای طایفه حرف واجد اهمیت است همانا ثروت است و قدرت و دیگر هیچ.  نه جان مردمِ تحت ستم اهمیتی دارد، نه اصول و معنویت ادعائی و نه حتی پایبندی به همان حرف های خودشان!  معنویت واقعی زمانی حاکم میشود که بساط دین فروشان ریائی برچیده شود.

  • مرتضی قریب
۱۶
دی

مُکاشفات

   اخیراً ذیل مطلب پیشین نوشته اند" کمی هم در مورد گرانی،رکود،فرارمغزها،فرارسرمایه، آلکاپونها، خشک سالی وسیاستهای افزایش جمعیت،رشوه وفساد،اختلاف طبقاتی،خشک شدن دریاچه های رضائیه وهامون وزاینده رود...بنویسید" عرض میکنیم که هر کدام بحث جداگانه میطلبد که شاید در مطالب قبلی هم بحث شده و باضافه اینکه همه اینها در اخبار رسانه ها در اختیار عزیزان هست که ما فقط علاقمند به روشن کردن ایده های اصلی پشت آنها در پرتو علم زمانه هستیم.  ضمن اینکه فراموش نشود هشدار داده ایم که حرف و حدیث های سیستم های تمامیت خواه را از مدار NOT عبور دهید!

   اما آنچه اینبار مورد بحث است موضوع مُکاشفه است.  وقوف به این موضوع شاید به باز شدن برخی گره ها در درک ما از آنچه در جوامع ایدئولوژی زده میگذرد کمک میکند.  مکاشفه حالتی بین خواب و بیداری یا خلسه است که در آن شخص احساس میکند به درک برخی موضوعاتی که در بیداری علاقه شدید داشته نایل شده است.  این واژه بیشتر در امور عرفانی کاربرد داشته و کشف و شهود در امور معنوی و متافیزیکی را به ذهن متبادر ساخته که البته اغلب به نوعی خود شیفتگی در فرد منجر میشود.

    مکاشفه، یا تأملِ بیش از حدِ ذهنی در برخی امور، بویژه در حوزه متافیزیک، تصوراتی به انسان القا میکند که شخص میپندارد حقیقت است.  گاهی صدای اولیاء و گاهی هم صدای خداوند را میشنود.  این حالت مکرر در تاریخ ادیان سابقه داشته و نمونه های بسیار دارد.  بعنوان نمونه آنچه در سیر تطور فکری میرزا علیمحمد شیرازی موسوم به "باب" گذشته است از همین قسم است.  نوشته اند که "او که در یک محیط مذهبی پرورش یافته بود بسبب استعدادی که از خود نشان میداد مورد عنایت برادران غیرتمند و پُر شُورِ دینی خود واقع شده و این مشوق ها بالاخره در مغز جوانِ اندیشمندِ فرورفته در تأمل، تأثیر خود را بخشید.  او کم کم باورش شد که پیامی بزرگ و والا با خود میدارد که ادای آن نتیجه حتمی تطورِ تاریخیِ اسلام و آشکار کننده پیام جهانی آن است.  پس از آنکه پیش خود قانع شد که که او همان باب یا دروازه ایست که خواستهای مقدس امام پنهان از آن بیرون میتابد، بزودی پنداشت که او بزرگتر از آن است که ..."

    نمونه دیگر را در "مکاشفه یوحنا" میبینیم.  این آخرین کتاب از کتب عهد جدید است که توسط همان یوحنای حواری مؤلف انجیل چهارم نوشته شده است.  او به شرح رؤیاهای خود پرداخته و به حوادث آخرالزمانی اشاره میکند و به پیشگوئی هائی درباره تحولات دنیا در عصر آخرالزمان با ادبیاتی تمثیلی و نمادین میپردازد.  میگوید که "در حال عبادت خداوند بودم که روح خدا مرا فروگرفت و صدائی از پشت سر خود شنیدم که ..."

    نمونه هائی نیز در مکاشفات افراد سکولار میبینیم که نمونه بارز آن صدراعظم خودشیفته و روان پریش دوران رایش سوم است که بتصور حقیقی بودن تحولات درونی خویش کاری را آغاز کرد که به فاجعه جنگ دوم جهانی انجامید.  بی تردید، بی انصافی بزرگی که دول پیروز جنگ قبلی در حق مردم نجیب آلمان کرده بودند در شکل گیری مکاشفات او بی تأثیر نبوده است.  اما او بیش از آن پیش رفت که نمیبایست رفت.  با اینکه در اوایل کار موفق به الغای آن امتیازات گردید منتها شیرینی پیروزی های اولیه، امر را براو چنان مشتبه ساخت که گوئی میتواند باقی دنیا را نیز مُسخر خود سازد.  میگفت "من مسیری را میروم که خدا به من دیکته میکند" و آن شد که شد.  حلقه مریدان اطراف فرد خودشیفته عامل دیگری برای تشدید روحیات او در هرچه فرورفتن در تصورات خود بزرگ بینی است. 

   اثربخشی این نوع مکاشفات تصادفی است یعنی گاهی مثبت و ممکنست به اصلاحات اجتماعی منجر شود ولی اغلب عملاً نتایج منفی در پی دارد.  اما جالب است بدانیم که گاه در روند تولید علم هم ممکن است مکاشفه مؤثر بوده باشد.  مثال های فراوانی از این دست وجود دارد اما با یک تفاوت بسیار مهم!  روش علم چنان است که تجلیات ذهنی بخودی خود نشانه حقیقت نیست و مادام وارد دنیای عین نشده محل بحث و مناقشه قرار نگیرد و در معرض نظرات دیگران تاب نیاورد نمیتواند جایگاهی داشته باشد.  این برتری دنیای عین بر دنیای ذهن را میرساند.  همواره این تجربه است که تولیدات ذهنی را در بوته نقد گذاشته مورد ارزیابی قرار داده رد یا قبول میکند. 

    اینکه کسانی براثر زیاده روی در تأملات فکری دچار چنان وضعی شوند که تصورات ذهنی را حقایق محض پندارند بخودی خود آسیبی به جامعه نمیزند.  مگر وقتی که این روان پریشان بر مصدر کارهای سترگ و مسئولیت های حساس قرار گیرند.  در وضعیت اخیر، خودشیفته بتنهائی مقصر نیست چه اینکه حلقه پیرامونی وی را گروه همسُرایانی گرفته اند که در تقویت تخیلات او نقش اساسی داشته و از این همراهی سود مادّی و معنوی میبرند.  این دادوستدی دوجانبه است که خودشیفته خود نیازمند آن است.  او نیازمند داشتن این حلقه بدور خود است تا با ابراز احساسات آنها دلگرم باشد و مجموعه بمثابه رزوناتوری عمل کند که سطح تخیلات او را مرتباً تشدید کند.  چه اگر خودشیفته بحال خود رها شود بیم آن میرود بتدریج منفعل شده به حال عادی نزدیک شود.  حلقه مریدان خود اغلب در سطوح نازل معنوی بوده چیزی برای عرضه ندارند و سود خود را، از هر لحاظ، در اجرای نقش مهم خود در استمرار کارزار مکاشفات فرد خودشیفته میبینند.

    حال که اهمیت حلقه مریدان در تداوم خودشیفتگی مشخص شد، پرسش اینست که کوچکی و بزرگی این جمع و درجه سرسپردگی آنها چه میزان است و به چه عواملی بستگی دارد.  پاسخ به سطح متوسط آموزش و رفاه در جامعه مربوط است.  اگر سطح آموزش و کیفیت آن، بالا باشد جمعیت افراد ساده لوح کمتری در دسترس خواهند بود.  و اگر سطح اقتصادی بالا باشد نیازمندان کمتری ناچار از روبردن به قبله خودشیفته اند.  از همین رو در کشورهای ایدئولوژی زده، سیستم حاکم درست برخلاف دو نکته اساسی فوق حرکت خواهد کرد تا خللی در ارکان حاکمیت او پیش نیاید. 

خلاصه آنکه، مکاشفه امریست معنوی و خصوصی همچون دیگر امور شخصی.  خطر آن، در مواردیست که حکام یا ریش سفیدان قوم بخاطر تعلق به جایگاه خاصی که دارند در معرض عوارض مکاشفات منجر به خودشیفتگی قرار گیرند.  کمبودهای شخصیتی از شرایط لازم برای تحقق آن است.  وجود چاکران و مریدان خود باخته شرایط کافی را مهیا میسازد تا حتی با وجود کمترین اختلالات روحی در فرد خودشیفته، سطح آنرا در او چنان بالا برند تا مستبد بتدریج خود را در مقام خدائی بیند.  این خطرات در جوامع عقب افتاده بیشتر است و خودکامگی و فقر مادّی و معنوی را بدنبال میآورد.  باطل السحر مقابله با چنین عوارضی، افزایش سطح آگاهی فرهنگی و بنیه اقتصادی جامعه است. 

 

  • مرتضی قریب
۲۱
آذر

ما و ایدئولوژی -2

    اکنون در ادامه مطلب، به پاره ای از تناقضات ایدئولوژیک که در گذر زمان در تقابل با روح زمانه پیش آمده میپردازیم.  موارد بیشمار است و از حجم عظیم تناقضات فقط به مصادیق آشنا اکتفا میشود.

    در مراسم عشای ربانی، کشیش شراب و نان مقدس را تبرک کرده و با بیان یک جمله اسرارآمیز آنرا در دهان مؤمن در آنِ واحده به خون و بدن عیسی مسیح مبدل میسازد.  اعتقاد به این تحول سحرآمیز از ارکان مسیحیت کاتولیک است.  اما  مسلمان مؤمن آنرا یک طنز تلقی کرده میگوید با ادای چند جمله مگر چنین تحولی ممکن است؟  غافل از اینکه در عقاید خودش از اینگونه تحولات کم نیست.  چگونه ممکن است عملی منافی عفت با مجازاتی سنگین ناگاه با ادای چند کلمه نه تنها مُباح بلکه برای مرتکبین آن حائز ثواب اُخروی گردد؟!   در حمله اعراب ابنیه و بویژه آتشکده ها بتصور اینکه اجزاء آن ناپاک است ویران شد و یا اگر میسر نشد با ادای چند کلمه سحرآمیز به مسجد و محلی مقدس متحول گردید.  مواردی که "حرف" بتواند امر مادّی ظاهراً ناموجهی را به عکس خود بدل کند کم نیست.  خواندن اوراد بتصور اخراج روح ناپاک از بدن بیمار هنوز در بین قبایل سرخپوستان و سیاه پوستان و جوامع ابتدائی رایج است.  ارزش اوراد همه جا یکسان است.

    در اسلام هرگونه دوستی و تعامل با افراد مُشرک و بت پرست ممنوع است زیرا آنان در زمره نجاسات شمرده میشوند.  گو این رویه امروزه از نظر انسانی پذیرفته نیست لیکن جای تعجب اینجاست که نظامی با جمهوریت اسلامی و متعصب به عقاید شیعی با کشورهائی مثل هند و امثال آن روابط گرم و صمیمانه دارد که مخالف روح تعلیمات پذیرفته شده خودش میباشد.  صد البته اخلاق انسانی همین دوستی ها را ایجاب میکند منتها حرف بر سر تضادهای غیرقابل فهم است که چگونه همین نظام روابطی ضد بشری با بخشی از شهروندان خودش دارد.  تنها به بهانه یک اختلاف جزئی در عقاید مذهبی، باورمندان آئینی ازهرگونه حقوق شهروندی محروم شده نه حق کاروکسب دارند نه جوانان آنها حق تحصیل و نه حتی مردگانشان حق تدفین محترمانه دارند.  در یک کلام، مقایسه ایندو رابطه ماوراء فهم بشر و خارج از قواعد انسانی است.  چگونه ممکن است شعر "بنی آدم" سعدی زیور سردر سازمان ملل باشد ولی مردمان او اسیر نظامی جاهل و ضد بشری!

   از جمله تبعات ایدئولوژی فساد است.  بویژه که موارد فساد در نظام نوع دینی بقدری زیاد است که سلسله اعداد طبیعی از شمارش آن قاصر است.  فسادهائی از همه نوع، چه اخلاقی و چه مالی.  اما آنچه اهمیت دارد نقش ایدئولوژی در شکل دادن فساد است علی الخصوص آنگاه که با قدرت غیر پاسخگو و مادام العمر همراه باشد.  در چنین شرایطی بطور طبیعی فساد لازمه دوام و قوام سیستم شده واجب الوجود میگردد.  در حالی که افکار عمومی مدام در جستجوی مسببین اختلاس و مفسدین بوده و روزنامه ها در پی پرداختن به جزئیات، اما در حقیقت مرتکبین مزبور مقصر اصلی نبوده و مقصر واقعی همانا ذات سیستم است.  افراد مهره هائی بیش نیستند چه اگر صالح ترین موجود دنیا وارد چنین نظامی شود خود بخود مجبور به فساد است درست همانطور که خیس شدن در ورود به استخر آب گریز ناپذیر است.  نظام ایدئولوژیک چون بر ارکان طبیعی استوار نبوده غیر شفاف بوده خود بخود پرورشگاه فساد است و اگر جز این باشد غیر طبیعی است.  نظام ایدئولوژیک دینی برای استحکام اقتدار و تمامیت خواهی خود به کوچکترین جزئیات در مسائل شخصی مردم کار دارد.  اما با یک تفاوت که اگر فعل انجام شده، هر قدر هم مفسده، در راستای منافع نظام باشد مقبول و مشکور، والا هرقدر هم معصومانه ولی در خدمت نظام نباشد مشمول مجازات است.  نمونه بارز آن پیگرد رقص خودجوش چند شهروند عادی!

   خلاصه اینکه، در همه نظامات ایدئولوژیک هدف، وسیله را توجیه میکند.  لذا وجه مشترک اغلب این نظامات دروغ است.  نظام برای ماندگاری خود در قدرت از هیچ ظلمی فروگذار نکرده و خُدعه و قتل بی گناهان امر رایجی است.  آنها هم که به اتهامات واهی در زندان اند در معرض مرگ تدریجی برنامه ریزی شده اند.  گروگان گیری از داخل و خارج راهی ارزان برای پیشبرد مقاصد اوست.  ایدئولوژی صرفاً یک نام است همچون سپری برای محافظت نظام در برابر مردم.  "تشویش اذهان عمومی" بهانه ای برای سرکوب است تا اعتراضی را که برای کمبود آب یا نان سر داده شده خاموش کنند حال آنکه خود با بیان آتش جهنم و روزی صدهزار سال با ارعاب مردم بیشترین تشویش و تنش را ایجاد میکنند.  نهایتاً:  درختی که تلخش بُود گوهرا، اگر چرب و شیرین دهی مرورا، همان میوه تلخت آرد پدید، ازو چرب و شیرین نخواهی مزید.

  • مرتضی قریب
۲۱
آذر

ما و ایدئولوژی-1

   دوستی ذیل مطلب پیشین پرسش کرده اند که "چرا بنیادگران و اندیشمندان وبرگزیدگان که همیشه رویاها ودانش خودرا بشکل ایدئولوژی ابراز میدارند براین باورند که این ایدئولوژی برای همیشه و تا ابد برای خوشبختی مردمان امروز وآینده بس است؟".  در واقع، شاید منظور اینست که چرا ایجاد کنندگان ایدئولوژی برای ما مشکلات ساخته اند؟  اگر خوانندگان کلید واژه "ایدئولوژی" را انتخاب کنند خواهند دید که قبلاً مطالب بسیار زیادی پیرامون این سوژه و خاستگاه آن گفته شده است (مثلاً 1400/7/13).   اما پیرامون سوألی که در بالا مطرح شد هیچگاه دنبال علت نرفته ایم.

   سوأل اصلی اینجاست که چرا و چگونه معدودی اندیشمند که کار و شغل خاصی نداشته اند نشسته و برای ما ایدئولوژی ساخته اند؟  آیا هیچ به تبعات مثبت یا منفی آن اندیشیده اند؟  آیا غرض آنان از سر خودخواهی و خودنمائی بوده است؟  آیا میخواسته اند خود را مطرح کنند؟  یا میخواسته اند که آیندگان را به سختی و مشقت بیاندازند؟  آیا هیچ در مخیله شان میگنجیده که آنچه پرورده اند قرنها باقی مانده و احتمالاً موجب آزار بشریت خواهد شد؟  آیا به سیطره سیاسی آن فکر کرده اند؟  یا شاید نیت آغازین آنها بد نبوده ولی بعداً تحولات طور دیگری رقم زده؟  اینها نمونه ای از سوأل هائی است که در این رابطه قابل طرح است و هرکس بنا به تصور خود پاسخی خواهد داد.

    شاید یک پاسخ منطقی این باشد که تولید کننده ایدئولوژی خودِ ما هستیم و نه آنان که نامشان در تاریخ ضبط است و ما به غلط تصور میکردیم.  بعبارت دیگر شاید این ما هستیم که به وجود ایدئولوژی علاقمند بوده و خود کمر همت به تولید آن بسته ایم.  ما خود آنرا بازتولید کرده، در طی زمان محافظت کرده و آنرا گسترش میدهیم.  بی شک نطفه اولیه توسط متفکرین گذاشته شده بی آنکه خود از اینکه تفکرشان روزی جهانگیر شود خبری نداشته اند و شاید در اصل چنین اراده ای هم نداشته اند.  در یک کلام، شاید بدلائل روانشناسی که جای بحث آن نیست، ما خود از علاقمندان ایجاد و بسط ایدئولوژی هستیم.  اگر هم فکر اولیه از ما نباشد، اما توسعه بعدی از آنِ ماست.  در واقع این ما هستیم که مروج ایدئولوژی هستیم.

   نکته در خور تأمل اینجاست که تفکراتی که بعداً نام ایدئولوژی میگیرد شاید در زمان اولیه خودش حائز فوایدی بوده و نسبت به عقاید پیرامون خودش برتری هائی داشته است.  منتها همانطور که همه چیز مشمول مرور زمان شده و پیر و مستهلک میشود، عقاید اولیه نیز کم کم متحول شده نیازمند تغییراتی متناسب با زمان میشود.  کافیست به تعارضاتی که امروز در ایدئولوژی های اطرافمان میگذرد نگاهی بیاندازیم تا متوجه تناقضات شویم.  بزودی مواردی از این دست ارائه خواهد شد.  آب راکد هرجا که باشد بعد مدتی میگندد و قابل استفاده نخواهد بود.  متشابهاً ایده های ایستا، اگر هم زمانی مفید بوده، در گذر زمان کارکرد خود را ازدست داده و بسا زیانبخش گردد.

   کافیست تصور کنید اگر ایدئولوگ ها عمر نامحدود میداشتند و میتوانستند همپای تغییرات زمانه دوام آورند چه میشد؟  به احتمال زیاد آنها متناسب با تغییر در حال و هوای زمانه در نظرات اولیه خود دست برده و یک اصلاح دائمی را در تفکرات خود منظور میداشتند.  البته در چنین صورتی این دیگر ایدئولوژی محسوب نمیشد بلکه بخشی از حوزه علم مثل رشته های روانشناسی و جامعه شناسی میشد!  اما چرا ایدئولوژی نزد عامه این اندازه محبوب است؟  شاید بخشی بخاطر این باشد که مردم چیزی را که یاد میگیرند مایلند برای همیشه باشد و نه اینکه دستخوش تغییر باشد.  بویژه نمیخواهند که ایده های بنیادی شناور و تابع زمان باشد بلکه ثابت باشد چنانکه ایدئولوژی هست.  بخش دیگری نیز شاید بخاطر تبلیغات است.  دکان داران و فایده برندگان از وجود ایدئولوژی نمیخواهند با موضوعاتی درگیر باشند که در تحویل و تحول باشد که با امر و نهی جور نمی آید.  اگر پدیده ای قابلیت جواب های متعدد داشته باشد، امر و نهی نمیتواند مؤثر واقع شود.  بیشترین کارآئی امر و نهی در اقتدارگرائی و در خصوص موضوعاتی است که خشک و غیرقابل انعطاف و ثابت در زمان باشد. 

   گهگاه باب اجتهاد باز شده، اصلاحات کوچکی صورت میپذیرد.  منتها لکه گیری اغلب بی ثمر است چه کار از پایه خراب است.  مانند ماشین قراضه و زنگ زده ای که گاهی اجزای آن نوسازی میشود ولی چه سود که بدنه و شاسی آن زنگ زده و هزینه تمام شده بیش از خرید ماشین نو و آخرین سیستم است.  شاید تنها در یک صورت که بخواهیم آنرا برای حفظ در موزه تاریخ نگاه داریم، چنین مخارجی مشروعیت داشته باشد.  خلاصه اینکه مشکل از کوتاه نظری ماست و ایدئولوژی و ایدئولوگ ها مقصر نیستند.  این بود شمه ای از رابطه ما با ایدئولوژی.  در ادامه، در بخش بعدی، درباره مصداق ها.

  • مرتضی قریب
۱۶
آذر

اُصول

   گهگاه در بحث ها صحبت از اصول میشود.  راستی اصول چیست؟ و درباره چه چیزهائی است؟  ما با دو سپهر متفاوت در دنیای خود روبرو هستیم.  یکی سپهر علم و فن است و دیگری سپهری متعلق به دنیای روزمره امور سیاسی اجتماعی.  در سپهر علم، اصول جایگاه استواری داشته و دستآوردهای علمی فنی همه بر مبنای آن اصول ایجاد شده اند.  مثلاً یکی از این اصول، اصل بقای انرژی است که از ظهور انسان و بلکه از ابتدای آفرینش جهان تاکنون پابرجا و محترم بوده است.

   اما در سپهر سیاسی اجتماعی "اصول" آن استحکام لازم را ندارد.  با اینحال در جوامع مترقی با تدوین قانون و الزام به تبعیت از آن، خود را به آن اصول متعهد میدانند مثل اصل حقوق بشر و ملحقات آن.  ولی در جوامع ایدئولوژیک چنین نیست و با وجودیکه اصول در حرف وجود دارد معهذا در عمل ناپیداست.  میپرسند چرا چنین است و تفاوت ها برای چیست؟  ظریفی در این باره با ذکر مثالی عینی از نظام ایدئولوژیک دینی چنین توضیح داده است:

    مشهور است که نظام ایدئولوژیک شیعه خود را نسبت به سایر ادیان، حتی نزدیکترین مذهب در دین خود، برتر دانسته فقط پیروان آئین خود را برحق میداند.  با این وجود رفتار آن عجیب و غیر قابل توجیه است.  مدتیست در افغانستان با حاکم شدن طالبان سُنت پرست، شیعه کُشی شدت گرفته و حتی ملایان شیعه را نیز بقتل میرسانند.  معهذا نه واکنشی و نه هیچ ابراز همدردی از سوی نظام شیعه ابراز نمیشود توگوئی اتفاقی نیافتاده است.  شاید بخاطر احترام به مذهب برادران سُنی باشد؟  اگر چنین باشد پس چگونه است که در اینسو با هموطنان سُنی مذهب چنین بد رفتار شده و نظام شیعه حتی قادر به احقاق حقآبه مشروع و قانونی هموطنان از دست طالبان سُنی نیست؟  آیا از خشم طالبان میترسند؟  چگونه است که با وجود این اقتدار عظیم از پس چند پابرهنه طالبانی بر نمیآیند؟  لابد این اقتدار مختص سرکوب در داخل است و حیف است در خارج خرج شود.  که اوج شجاعت این شجاعان در مواجهه با زندانیان دست بسته در داخل زندانهاست با مجوز آتش باختیار!   باری، پس نکته در احترام به برادران دینی نیز نیست کما اینکه سالهاست اقلیت های مسلمان ساکن در کشورهای دو برادر بزرگتر اسیر تضییقات شدید بوده و اینجا نیز نه واکنشی و نه هیچ ابراز همدردی.   دریغا که حتی باندازه سازمان ملل بی بو و بی خاصیت نیز دلی در ظاهر نمیسوزانند.

   در نظام ایدئولوژیک نه صداقتی هست و نه منطق.  لذا صحبت از اصول به آن معنا که انتظار میرود بی معناست.  مرتباً شعار مرگ بر فلان کشور میدهند و به ورزشکاران خود اجازه رقابت با ورزشکاران آن کشور در محیط های ورزشی را نداده و میدان مسابقه را ترک میکنند.   یعنی در جائی که او حضور یابد ما نمی مانیم.  اخیراً در کنفرانس تغییرات اقلیمی 2023 در امارات نیز همین رویه را پیش گرفته و هیئت جمهوری اسلامی بخاطر حضور آن کشور، جلسه را ترک کرد.  تا اینجا درست ولی عجیب است که متشابهاً چرا همین رویه در صحن سازمان ملل صورت نمیگیرد و سازمان ملل را ترک نمیکنند؟ مگر آنجا این رژیم حضور ندارد؟  ونهایتاً اگر قرار می بود به چنین منطقی واقعاً وفادار باشند لابد صفحه زمین را که چنین رژیمی برآن زندگی میکند میبایست تاکنون ترک کرده باشند!

   تأملات فوق نشان از آن دارد که یک جا در منطقِ تعاملات یادشده اشکال وجود دارد.  اشکال کار در کجاست؟  اشکال اینجاست که چگونه میتوان برای حیات سیاسی اجتماعی نیز اصولی منطقی و پابرجا مانند اصول علمی وضع کرد؟  یعنی مانند اصول علمی جهان شمول بوده و تابع هوی و هوس فرد و مصلحت شخصی و یا منافع گروه خاصی نبوده و بسادگی قابل تحریف نباشد.

   اشکال کار به ابتدای کار بر میگردد یعنی آموزش های اولیه.  به نوجوان چنین القا میشود که رفتار او دائماً از سوی آسمان زیر نظر بوده و ثبت میشود.  شاید مدتی برای اجتناب از خلاف مفید افتد.  منتها پس از آن با رشد عقلی به صوری بودن چنین آموزه ای پی برده و با دیدن رفتار وُعاظی که پند و اندرز داده اما خود آن کار دیگر میکنند به پی آمدهای کار خلاف بی اعتنا شده شاید خود نیز مهره ای در درون این فساد عُظمی گردد.  اما آموزش درست چیست؟  همانا گفتن حقیقت به نوجوان و اینکه راستی و درستی محور جهان است و بی اعتنا به گفته دیگران او خود باید رفتار درست و صداقت در کردار را پیشه کرده بدان اعتقاد قلبی داشته باشد.  بداند که این شیوه برخورد در زندگی موجب رستگاری است.  زیرا وجود همین اصل بنیادین "راستی" است که در سپهر علم اینچنین نتایج درخشان و شگفت به بار آورده است. 

خلاصه اینکه، اصول عبارتست از معدود رویه های بنیادی در علم و زندگی که با سعی و خطا درستی خود را نشان داده و اتکا به آنها موجب اعتلا و پیشرفت در کارهاست.  با اینکه تکلیف آن در علم روشن است اما خوی قدرت طلبی و سُلطه جوئی در میان جامعه انسانی سد بزرگی برای تدوین اصول مشابه در سپهر سیاسی اجتماعی است.  برخی جوامع با تدوین قوانین انسانی موفقیت نسبی در عبور از این سد داشته اند.  اما در جوامعی با حکومت ایدئولوژیک، سلطه جوئی مستبد مانع اصلی در تحقق این اصول است.  در نظام نوع دینی آن، به بهانه قوانین آسمانی، سُلطه تمام عیار برقرار است و لذا هر صدائی را بنام ارتداد، الحاد، یا محاربه در نطفه خاموش ساخته و در سایه استبداد حاکمه با ایجاد رُعب و وحشت سلطه استمرار می یابد.  اگر هم تحت نام اصول چیزی باشد جز برای این مقصود نیست.  فقط در چنین نظامی میتوان دید که رقص و شادی مستوجب مجازات باشد اما آنچه حاکمیت در تجاوز، قتل، شکنجه، اسید پاشی، خفقان، اعدام، اختلاس، نابودی آب و خاک و هوا و غارت ثروت ملی انجام دهد همه مباح و آزاد باشد.  اگر زیر نام اصول چیزی هست جز این نیست.  فساد گسترده چنان نهادینه است که اگر فرشتگان آسمان برای اصلاح هبوط کنند جز آنکه خود را فاسد کنند سودی نخواهد بخشید.  در یک کلام، اصل در این نظام چیزی نیست جز حفظ بقای آن باهر هزینه ممکن برای ملت!  طبعاً فاصله اصول من-در-آوردی استبداد با آنچه منطقاً باید باشد از زمین است تا آسمان.  از اینرو شاید مخالفت نظام با آموزه های علمی بویژه تجارب کسب شده در علوم انسانی بی جهت نباشد.

 

  • مرتضی قریب